Իսպանացի փիլիսոփա, ռացիովիտալիստական ուսմունքի հիմնադիր, մշակութաբան Խոսե Օրտեգա ի Գասետի ստեղծագործությունները խոր հետք են թողել 20–րդ դարի համաշխարհային մտածողության վրա: Սույն ժողովածուն ընդգրկում է նրա հիմնական աշխատություններից մի քանիսը: Մեջբերում․ Մենք հարկադրված ենք սեփական խնդիրները լուծել առանց անցյալի եռանդուն օգնության. բացարձակ ակտուալիզմով, լինեն դրանք արվեստի, գիտության թե քաղաքականության խնդիրներ: Եվրոպացին մնաց միայնակ, նրա կողքին չկան նրանք, ովքեր պատմության «գետի մեջ սուզվեցին»:
Հայերենի բնաշխարհի, հայոց պատմության նշանակալի դրվագների, մեր վիպապատմական հերոսների մասին պատմող` գրքում ընդգրկված ավանդույթները ուսանելի ու հետաքրքիր են բոլոր ժամանակներում և ընթերցողական ամենալայն շրջանակներին: Դրանք ճանաչողական ու գեղագիտական մեծ արժեք ունեն, կարող են օգտակար լինել դասավանդման ընթացքում: Ավանդություների ընթերցումը կպարգևի հպարտության և ներշնչման պահեր, կզարգացնի երևակայությունն ու հիացնել կտա մայրենի լեզվի ճոխությամբ ու ժողովրդական մտածողության խորությամբ:
Գիրքը ներկայացնում է այնպիսի նշանավոր մարդկանց կյանքի ուշագրավ դրվագներ, ինչպիսիք են Պագանինին. Դյուման. Հուլիոս Կեսարը, Միքելանջելոն և համաշխարհային արվեստի մյուս հսկաները։ Ունի իմա ցական, ուսուցողական, ճանաչողական և դաստիարակչական արժեք։ Նրանց կյանքի և արվեստի գաղտնիքներն ու մանրամասները կհետա քրքրեն ինչպես դպրոցականներին, այնպես էլ ընթերցող լայն հասարակությանը:
«Երևան. ճեպանկարների գիրքը» ներկայացնում է մայրաքաղաքը ոչ միայն իր հարուստ պատմությամբ ու տեսարժան վայրերով, այլև գույներով ու բույրերով, աղմուկով ու երաժշտությամբ, հայտնի ու անհայտ բնակիչներով, ամեն վայրկյան տրոփող առօրյա կյանքով: Նկարիչներ Արարատ Մինասյանն ու Զաքար Դեմիրճյանը երբեմն հպանցիկ տպավորություններով, երբեմն էլ հիմնավոր ու խոհուն հայացքով երևանցիներին ու մայրաքաղաքի հյուրերին են փոխանցում հարուստ անցյալի ու աշխույժ ներկայի, Արևելքի ու Արևմուտքի խաչմերուկում կանգնած քաղաքի իրենց պատկերը՝ գունագեղ ու խայտաբղետ, տեղ–տեղ սև ու սպիտակ, սակայն երևանցիների համար մշտապես սիրելի, իսկ հյուրերի համար հետաքրքիր ու անսպասելի բացահայտումներով լի: Թեթև ուրվագծերով, երբեմն էլ թանձր վրձնահարվածներով ճեպանկարների միջոցով ներկայացող հին ու նոր Երևանի պատկերները է՛լ ավելի...
«Երևան. ճեպանկարների գիրքը» ներկայացնում է մայրաքաղաքը ոչ միայն իր հարուստ պատմությամբ ու տեսարժան վայրերով, այլև գույներով ու բույրերով, աղմուկով ու երաժշտությամբ, հայտնի ու անհայտ բնակիչներով, ամեն վայրկյան տրոփող առօրյա կյանքով: Նկարիչներ Արարատ Մինասյանն ու Զաքար Դեմիրճյանը երբեմն հպանցիկ տպավորություններով, երբեմն էլ հիմնավոր ու խոհուն հայացքով երևանցիներին ու մայրաքաղաքի հյուրերին են փոխանցում հարուստ անցյալի ու աշխույժ ներկայի, Արևելքի ու Արևմուտքի խաչմերուկում կանգնած քաղաքի իրենց պատկերը՝ գունագեղ ու խայտաբղետ, տեղ–տեղ սև ու սպիտակ, սակայն երևանցիների համար մշտապես սիրելի, իսկ հյուրերի համար հետաքրքիր ու անսպասելի բացահայտումներով լի: Թեթև ուրվագծերով, երբեմն էլ թանձր վրձնահարվածներով ճեպանկարների միջոցով ներկայացող հին ու նոր Երևանի պատկերները է՛լ ավելի...
Մենք գիտենք, որ դու սիրում ես կարդալ: Գրքերը, դուրս գալով տպարանից, սկսում են ապրել իրենց կյանքով և մի օր հանդիպում են քեզ: Դա հրաշալի հանդիպում է: Մենք ստեղծել ենք այս օրագիրը, որ դու կարողանաս հուշեր պահպանել այդ հանդիպումներից: Եվ ոչ միայն հուշեր… Եթե ուշիմ ես, ապա ընթերցելիս, գիտե՛ս, առաջանում են բազում հարցեր, ծնվում են մտքեր, պատկերացումներ… Պատասխանի՛ր օրագրում տրված հարցերին և հետագայում հետաքրքրությամբ կկարդաս ընթերցողի քո մտքերը:
Այս գիրքը լի է ոգևորիչ գաղափարներով, որոնք կխթանեն քո ստեղծագործական երևակայությունը: Դու հնարավորություն կունենաս ինքնուրույն ավարտելու Մոնա Լիզայի ժպիտը և կնկարես Ջեքսոն Փոլլոքի պես՝ օգտագործելով Գնդիկ, Սկուտեղ, Ներկ ու Թուղթ: Գիրքը քայլ առ քայլ ցուցումներ է տալիս, թե ինչպես նկարել Թռչուն, որը գրեթե չի տարբերվի իրականից, ինչպես նաև Հեծանիվ նկարելու Հուսալի մեթոդ է առաջարկում: Բոլոր տարիքի նկարիչների համար:
Գիրքը ներկայացնում է հայ միջնադարյան գրականության երկու հիմնական ուղղությունները՝ պաշտոնական և ոչ պաշտոնական, և այն գրական ժանրերի գերակշիռ մասը, որը հովանավորվում էր հայ եկեղեցու կողմից: Ձեռնարկին կցված է «Հավելված», որում ընթերցողը կգտնի գրքի տեսական մասին վերաբերող որոշ բնագրեր: Անգլերենով ընդգրկված են մի շարք առակներ Եզոպոսից, որոնք շատ հանրահայտ են՝ կան և՛ Վարդան Այգեկցու, և՛ ֆրանսիացի առակագիր Լա Ֆոնտենի, և՛ ռուս գրող Կռիլովի մշակումներում:
Ուսումնական ձեռնարկը ընդգրկում է «Հայ ժողովրդական բանահյուսություն» շատ ընդգրկուն գիտաճյուղի միայն այն թեմաները, որոնք բուհական ծրագրով անցնում են մանկավարժական բարձրագույն դպրոցում: Այն նախատեսված է մանկավարժական բուհերի բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողների համար: Օգտակար կարող է լինել հայոց լեզվի և հայ գրականության ուսուցիչների համար:
Դասագիրքը հստակ ու կոնկրետ ներկայացնում է հայ գրականության տեսության առաջնային խնդիրների համակարգը` նպաստելով սեղմ ժամանակահատվածում և ճշգրիտ ձևով այն յուրացնելուն: Հանձնարարվում է բանասիրական ֆակուլտետների հեռակա և առկա բաժինների ուսանողներին, ինչպես նաև հայ գրականության ուսուցիչներին:
Դասագիրքը համապատասխանում է ներկա ժամանակի դպրոցական համակարգի փոփոխություններին, գրված է նորացված տեսական մեթոդով և հեղինակի` դպրոցում իրականացրած սեփական փորձի հիման վրա: Հաշվի են առնված մեր օրերի առաջադեմ երկրների գրականության դասավանդման մեթոդիկայի ձեռքբերումները և հայ գրականության դասավանդման մեթոդիկայի ազգային-ավանդական փորձը: Այն գործնականորեն օգտակար է բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողների և հայ գրականության ու հայոց լեզվի ուսուցիչների համար:
Ուսումնական սույն ձեռնարկի նպատակն է բանասիրական ֆակուլտետների բակալավրիատում ուսուցանվող «Հայ գրաքննադատության պատմություն» առարկայի ծրագրային թեմաների գերակշիռ մասը ներկայացնել առանձին գրքի ձևով, որին կցված է ուսանողների կողմից պարտադիր ընթերցվելիք բնագրերի մի մասը ներկայացնող «Հավելված»: Օգտակար կարող է լինել նաև ավագ դպրոցում հայ գրականություն դասավանդող ուսուցիչների համար:
Գրքում վերլուծական-մեկնաբանական մեթոդով մատուցված են ավագ դպրոցի ծրագրում տեղ գտած հայ դասականների որոշ գործեր, որոնց նպատակն է ուսուցչի մտապաշարում զարգացնել սեփական որոնողական մեթոդները, հայ գրականության մեկնաբանություններում զուգորդել համամարդկայինն ու ազգայինը: Այս ուսումնական ձեռնարկում տարբերակված մոտեցումներ կան հայ միջնադարյան մատենագիրների, հայ ժողովրդական բանահյուսության գործերի ու նոր շրջանի հեղինակների երկերի մեկնաբանման խնդիրների վերաբերյալ: Գիրքն ունի հավելված, որում զետեղված են նշանավոր գրականագետների վերլուծական մեթոդներից առանձին հատվածներ:
Գիրքն առաջին ամբողջական ուսումնասիրությունն է հայերենով, ռուսերեն հավելվածով՝ նվիրված մեր ժամանակների նշանավոր բանաստեղծուհի Ալիսիա Կիրակոսյանի ստեղծագործությանը: Այն հասցեագրված է գրականագետներին, պոեզիայի աշխարհը պաշտող ուսանողությանը, ընթերցողական լայն լսարանին:
Վինսենթ վան Գոգը գեղանկարչության պատմության թերևս ամենաողբերգական կերպարներից է, որը դարձել է կյանքի օրոք չհասկացված արվեստագետի խորհրդանիշ: Արվեստի գործեր վաճառող նախկին գործակալն ու ձախողված հոգևորականը բավականին հասուն տարիքում՝ քսանյոթ տարեկանում, առաջին անգամ սկսում է լրջորեն զբաղվել նկարչությամբ: Հաջորդող տասնամյակի ընթացքում խելահեղ արագությամբ՝ միջինը շաբաթական երկու կտավ, անդուլ աշխատանքով ու ոճային կտրուկ անցումներով ստեղծվում են ապշեցուցիչ գործեր, որոնք, սակայն, չեն նկատվում կամ մերժվում են ժամանակի արվեստասերների կողմից և սկսում կամաց-կամաց գնահատվել միայն նկարչի մահվանից հետո: Գիրքը փորձում է բացահայտել աշխարհահռչակ նկարչի ստեղծագործական ուղու նոր մանրամասներ՝ ներկայացնելով նրա խոհերն ու ապրումները, զգացմունքային մեծ լարումով ստեղծված անկրկնելի կտավները: Գրքում Վան Գոգի կյանքի ու...
Գիրքը ներկայացնում է Անրի Մատիսի կենսագրությունն ու ինքնազարգացման փուլերով հարուստ ստեղծագործական ուղին՝ բացահայտելով նաև վարպետի կյանքի՝ հանրությանը ոչ շատ հայտնի դրվագները: Նրա աշխարհահռչակ նկարների վերարտադրություններն ուղեկցվում են մասնագիտական վերլուծությամբ:
«Այսպիսին է Գոգենը» գիրքը ժամանակագրորեն ներկայացնում է պոստիմպրեսիոնիզմի հիմնադիրներից մեկի՝ Պոլ Գոգենի կյանքը, նրա ստեղծագործություններն ու հայացքները: Աշխատանքային գործունեությունը սկսելով որպես բորսայի աշխատող՝ Գոգենը տարվում է ժամանակի նկարչության նոր ալիքով՝ իմպրեսիոնիզմով: Տասնամյակներ շարունակ ունենալով անհաջողություններ՝ Գոգենը համառորեն շարունակում է ուսումնասիրել գույներն ու ձևերը. պրպտումները նրան մեկ տանում են Բրետան, մեկ՝ Ֆրանսիայի հարավ՝ Առլ, մեկ էլ՝ հասցնում Խաղաղ օվկիանոսի հեռավոր ափերը՝ Թահիթի, Մարքեզյան կղզիներ: Գոգենն ամբողջ կյանքում ձգտում էր հասնելու ձևի ու գույների ամենապարզ ու հիմքային շերտերին և դառնալու «վայրի», բնական մարդ։ Նրա վերջին շրջանի քանդակները պրիմիտիվիզմի հոսանքի ակունքներից են, իսկ նրա ողջ արվեստը՝ մոդեռնիզմի հիմնասյուներից մեկը:
Իսպանիայի ծովափնյա Կադակես քաղաքի գրոտեսկային ժայռերը, իրականի ու վերիրականի սահմանը տեղ−տեղ միախառնող կամ առանձնացնող լազուր ծովը և Տրամոնտանա քամուց գրգռված պրպտուն միտքը, միջերկրածովյան համեղ արևի հետ եփվելով ֆրոյդյան երազների մեկնության ջեռոցում, մի պայթյունավտանգ կերպար ստեղծեցին՝ քսաներորդ դարի գեղանկարչությունն ուղենշող նկարչին՝ Սալվադոր Դալիին: Գրքում հետաքրքիր ու ապշեցնող մանրամասներով ներկայացված է այս եսակենտրոն, էքսցենտրիկ, պարանոյիկ−քննադատական մեթոդով արվեստի սահմաններն անվերջ փոխակերպող ու գործնականում ոչ մի նորմի չենթարկվող, անսանձ Մանուկ Արքայի ստեղծագործական ապշեցուցիչ ուղին, ում տարերքը վերջնական կերպ հաղորդեց սյուրռեալիզմին, և որը հայտարարեց ի վերջո. «Սյուրռեալիզմը ես եմ»:
