Նշան Պէշիկթաշլեանը (Կ. Պոլիս, 1898 – Փարիզ 1972) հայ երգիծաբանութեան ամենախոշոր ներկայացուցիչներից է: Սոցիալ-քաղաքական, ազգային-հասարակական թերութիւնների նկատմամբ չափազանց յանդուգն, սուր դիտողունակութեամբ օժտուած գրող: Ծնուել է Պոլսում, ողջ կեանքն ապրել Փարիզում: Ներկայ հրատարակութիւնը ծաղկաքաղ է Ն. Պէշիկթաշլեանի տարբեր տարիներին հրատարակուած ժողովածուներից: Հրատարակւում է Նշան Պէշիկթաշլեանի 125-ամեակի առթիւ: Հրատարակութեան պատրաստեց Արթուր Անդրանիկեանը: Հայը կապուած է իր ցեղին, իր լեզուին, քիչ թե շատ՝ իր օրաթերթին ու գրականութեան և մշակոյթին: Սակայն վայ, եթէ օտար լեզու մը սորվի կարդացածը հասկնալու չափ. կամացուկ մը «մնաս բարով» կ’ըսէ իր մշակոյթին՝ վերէն նայելով անոր վրայ ու կը բռնէ այլասերման նրբուղին… երբ վտանգի օրերը անցնին, Հայը կը մեռցնէ իր...
Ժողովածուն ամփոփում է ֆրանսահայ մեծանուն բանաստեղծ, արձակագիր Նիկողոս Սարաֆյանի /1902-1972/ «Չափածոյ երկերը» եւ «Վէնսէնի անտառը» խոհագրությունը: Ժողովածուում ընդգրկված է հեղինակի բանաստեղծական ողջ ժառանգությունը՝ «Անջրպետի մը գրաւումը» առաջին ժողովածուից մինչև վերջինը՝ «Միջերկրական» ժողովածուն, ինչպես նաև «Վէնսէնի անտառը» խոհագրությունը՝ բանաստեղծական արձակի իր տեսակով և խորհրդավորությամբ եզակի մի ստեղծագործություն: Նիկողոս Սարաֆյանի գրական ողջ ժառանգությունը միտված է ճանաչելի դարձնելու Հայության լինելությունը:
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Զապէլ Եսայեանի «Սիլիհտարի պարտէզները» ինքնակենսագրական վեպը: Արևմտահայ գրականութեան ամենէն կատարեալ գրագէտներէն մէկն է Եսայեան, եթէ ոչ ամենէն կատարեալը։ Իբրեւ տաղանդ եւ իբրեւ գործունէութիւն․․․ Զ․ Եսայեանի մէջ հայ գրականութեան ամենէն սխրալի շնորհները, կանացի զգայնութեան ամենէն սրտայոյզ խռովքները եւ մեր ժողովուրդի հոգին ամենէն խորունկ սարսուռները իրարու կը միանան։ Անիկա խղճմտանք մըն է, սիրտ մըն է, միտք մըն է հաւասար ամրութեամբ եւ արդարութեամբ․․․ Յակոբ Օշական
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Հրաչ Զարդարեանի «Որբացող մարդիկ» վեպը։ Զարդարեանի բեղուն կյանքը համընկնում է Սփյուռքի չափազանց բարդ և հակասական այն տարիներին, երբ հայությունը ինքնության փնտրտուքի մեջ էր՝ «բեռնաւորուած բացասական ու դրական» սպառնալիքներով։ «Որբացող մարդիկ» վեպը հեղինակի բնորոշմամբ «անսպասելի ծնած է»։ Այնտեղ առկա են գրողին մտահոգող՝ մարդու և ազատության խնդիրը, բայց ի՞նչ պայմաններում․ երբ օտարվածության զգացումը դարանակալել էր նրանցից յուրաքանչյուրին՝ ներխուժելով համայնքային մթնոլորտ։ «Սփյուռք» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են սփյուռքահայ գրողների լավագույն գործերը:
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Զապէլ Եսայեանի «Աւերակներուն մէջ» գիրքը: Այս ուղեգրությունը նախաեղեռնյան ժամանակաշրջանի այն հազվագյուտ իրապատում ստեղծագործություններից է, որտեղ պատկերված են հայությանը սպասվող ապագա մղձավանջը՝ գեղարվեստական յուրօրինակ լեզվով և արտահայտչամիջոցներով՝ ավելի տեսանելի դարձնելով Ադանայի կոտորածների զարհուրելիությունը: «Մոռնա՛լ անցեալը, ի՜նչ ոսկեզօծ ստութիւն… սպանել զայն մեր յիշողութեան բջիջներուն մէջ, երբ մեր ծնած ատենը մեզի հետ կը բերենք զա՛յն… անկարելի, անկարելի բան է ատ. ո՛չ մէկ ատեն չեն յաջողած թումբ կանգնեցնել բնութեան անթափանցելի եւ իմաստուն տրամադրութեանցը դէմ…: Աշխարհիս բոլոր բռնապետները միացած անկարող են մարդկային կամքին անբռնաբարելի եւ անշօշափելի զօրութեան դէմ: Արիւնն իր առանձին օրէնքներն ունի, որուն իշխանութենէն չենք կարող ազատիլ,...
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Յակոբ Մնձուրու «Նազար» դրաման, որ առաջին անգամ է տպագրվում առանձին գրքի տեսքով։ Նախկինում հրատարակվել է միայն մեկ անգամ՝ 1929 թ․, Բոստոնի «Հայրենիք» ամսագրում։ Մնձուրու գրականության նյութը հայրենի գյուղն է՝ իր բնությամբ, հարազատ ու պարզ, իրենց ավանդույթներին, հող ու ջրին կապված մարդկանցով։ «Նազար» դրաման մեծանուն գրողի միակ դրամատիկական երկն է, որտեղ նույնպես իր իսկ բնորոշմամբ «գիւղը կ’ապրի իմ մէջս»՝ մնձուրիական գյուղաշխարհի գեղահրաշ նրբերանգներով, բայց ողբերգական ավարտով։ «Գրեց բարոյականության հետ հարաբերվելու իր հնարավորությունը կորցրած թշնամու դեռ տաք ատելության ու քամահրանքի պայմաններում։ Այլ կերպ անհնար է հասկանալ Յակոբ Մնձուրիի անվան շուրջը երկար լռությունը․․․ Ազգապահպանության և ազգահորինման...
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Հարութ Կոստանդյանի երկերի ժողովածուն։ Այն ներառում է ֆրանսահայ հեղինակի բանաստեղծությունները, արձակ գործերն ու նամակներ։ «Երկեր» ժողովածուում ամփոփված է անօրինակ կյանքով, «բնազդական յոյզերով, ընդոստ մտածումներով» ապրած բանաստեղծի գրական ողջ ժառանգությունը։
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Նիկողոս Սարաֆյանի «Մանուկ Դունիեան» վեպը։ Այս ստեղծագործությունում գրողական դիտարկումները շեշտադրված են իրականության քաոսի և քաոսային իրականության խնդրահարույց իրողությունների լույսի ներքո․ «Արմատախիլ հայ մը, դարուն մարդը նոյն ատեն, թափառական աշխարհի բոլոր ճամբարներուն վրայ, իր կապերը կտրած հայրենիքէն ու ժողովուրդէն ․․․ »։ Մանուկ Դուինեանը՝ պոլսեցի վաճառականի զավակը, զոհն էր Արևելք-Արևմուտք հակամարտության ու դրա արդյունքում իր մեջ ձևավորված երկփեղկվածության բացահայտ զգացումի՝ «ինքզինք պզտիկ զգալու ցավի»։ «Սփյուռք» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են սփյուռքահայ գրողների լավագույն գործերը:
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Շահան Շահնուրի «Յարալեզներու դաւաճանութիւնը» պատմվածաշարը։ Շահնուրի անվան հետ է կապված հայ գրականության մեջ «նահանջի» ուղղության սկզբնավորումը։ Օտարության մեջ հայի լինելիության տեսանկյունից հատկապես հետաքրքիր է «Յարալեզներու դաւաճանութիւնը» պատմվածաշարը, որը լի է բազմանշանակ սիմվոլներով։ Գրողի արձակը բազմաշերտ է, և այդ բազմաշերտությունը բնորոշ է ամբողջ ցիկլին։ Պատմվածաշարն ավարտվում է «Յարալեզներու դաւաճանութիւնը» պատմվածքով, որը սթափության կոչ է ձուլման վտանգի տակ գտնվողներին։ «Սփյուռք» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են սփյուռքահայ գրողների լավագույն գործերը:
