Վահրամ Աթանեսյանի «Աստծու հաջորդ օրը» վեպը պատմության ընթացքի հեղինակային փորձընկալում է, որն իր հերթին ստեղծում է մեկնաբանությունների և փորձընկալումների տարածություն, և այդ առումով շատ հարցերում մեկնակետային է:Միևնույն ժամանակ այն գեղարվեստական հրաշալի իրացում է, որում իրադարձությունների հոսքն ու մարդկանց պատկերաշարը չափազանց ներդաշնակ զարգացումների ու ընդհանրացումների տիրույթում են:
Նորայր Սարգսյանի «Հանրապետություններից երրորդը» վեպն արտաքուստ առօրյա-կենցաղային իրականության դրվագումներով՝ Հայաստանի անկախության շրջանի հոգեբանական պատկերն է: Բնորոշ կերպարներ, տաղտկալիորեն ծանոթ ու կրկնվող կենցաղ ու առօրյա, ստի և պաթետիզմի գերակայությամբ մարդկային շփումներ ու հարաբերություններ, ժամանակներին հատուկ սիմվոլներ, որոնց համադրությունը Հանրապետություններից երրորդն է՝ դարերով երազվածը, չափազանց սիրելի ու մոտիկ, բայց և երբեմն հոգեբանորեն այնքան հեռու, որ կարծես առասպել լինի: «Հանրապետություններից երրորդը» Նորայր Սարգսյանի երկրորդ գիրքն է: Առաջին՝ «Չինական պատ» ժողովածուի համար նա 2019-ին արժանացել է ՀՀ Նախագահի երիտասարդական մրցանակի:
Վեպում ծավալվող հորինածին իրադարձությունները տեղի են ունենում մեր օրերում: Գլխավոր հերոս Արգինեն իր աշխատավայրում լրացնում է հրամանագիրքը, որը դառնալու է նաև իր Հրամանավեպը: «Հնարավո՞ր է վեպ առանց գրքի: Թող գիրքն ընդհանրապես աներևութանա վեպի վրայից: Մնա ստվեր ու մնա հովանի: Ի՞նչ կլինի»: Կանոնակարգված ու չոր Հրամանագրքից անցումը դեպի գեղարվեստական Հրամանավեպ ներառում է Արգինեի մանկությունը, 90-ականները, ծննդավայր-քաղաքը, փոխհարաբերությունները, մարդկանց, ազատագրելու է կյանքը անցյալը/ներկան/ապագան, խնդիրների ու դատողությունների արգինեական շղթայով ապացուցում, որ «բոլոր համընկնումները պատահական են»:
Մհեր Իսրայելյանի «Քաղցր սուտ կամ դառը գաթա» պատմվածքների ժողովածուն ճշմարտության յուրահատուկ որոնում է: Հեղինակը մանկությունից մինչև երևակայական ապագա ձգվող կամրջի վրա մեկ խարխափելով, մեկ հաստատակամ կանգնած փորձում է բացահայտել մեր և աշխարհի բարդ հարաբերության առեղծվածը: Այդ ճանապարհին գրողն ու իր հերոսները բախվում են պատերազմի և խաղաղության հավերժական հակադրությանը՝ մարդկային հարաբերությունների ու հոգեբանության նրբին վերլուծությամբ փորձելով ճեղքել փակուղին:
Հովհաննես Հովակիմյանի «Մենք՝ Արմեններս» վեպը հեղինակի երկրորդ գիրքն է: Վեպն իր կառուցվածքով հիշեցնում է խճճված և խճճող մի լաբիրինթոս, որից էլ փորձում են դուրս գալ հերոսները: Սակայն որքան շատանում են խնդիրները, այնքան մեծանում է հերոսների հոգեբանական լարվածությունը՝ մղելով նրանց ծայրահեղ քայլերի: Կգտնե՞ն արդյոք նրանք՝ Արմենները, այդ լաբիրինթոսից դուրս գալու ճանապարհը, թե՞ կմնան կաղապարված և իրենց դեպի ներքև քաշող ճահճում. սա է գլխավոր հարցադրումը, որ դրված է վեպում: Ի վերջո, ովքե՞ր են Արմենները:
Հովհաննես Երանյանի «Արչի» վեպը արտաքուստ չզուգադրվող, բայց ենթատեքստային մակարդակում բազմաթիվ զուգահեռներ երևակող երկու պատմությունների համադրություն է: Վիպական սյուժեներով խաչմերուկված երկու դարասկիզբ, որոնցից առաջինը Հայոց Մեծ եղեռնի, երկրորդը՝ 44—օրյա պատերազմի իրողություններով է գեղարվեստականացվում՝ իբրև հոգեբանության, պայքար և հաղթահարում:
Աշոտ Ստեփանյանի «Քաղաքը քեզ կսպասի» պատմվածքների ժողովածուն նրա առաջին գիրքն է: Այն հատկանշվում է գրողական ընդգծված անհատականությամբ, սեփական տեսակը ճանաչելու և նրան հարազատ լինելու շատ կարևոր ունակությամբ, իրականության յուրովի ընկալման և մեկնաբանման ինքնատիպ վարպետությամբ: Պատմվածքների կերպարները, իբրև կենսակերպի թիրախ ունենալով մահվան հանդեպ վերաբերմունքը, յուրովի են հաղթահարում դրան առնչվելու հոգեբանա-գոյաբանական բարդությունները:
Աշխարհում առաջին նավաստին, որ գոռաց՝ «ցամա՜ք», հավանաբար Աստված ինքն էր: Արդեն հետո ցամաքում խեղդվող մարդիկ փրկության անունը «ծով» դրեցին: Եւ առաջացավ ծովի հավերժական որոնումը: Եւ հարցը՝ ինչո՞ւ էր պետք ցամաքեցնել ծովը: Պատասխանը գտնելու ճանապարհին՝ գրականության Նոբելյան մրցանակ ստացած գրողը մոռանում է բոլոր բառերը, իսկ աշխարհը նրանից նոր վեպ է սպասում: Այս վեպում իրականն ու անհավանականը հանդիպում են ծովի ափին, ու պատմությունն այս հենց անծայրածիր ծովի մասին է և ծերացած մարդու, որն ամեն օր նայում է ալիքներին, որոնք չեն բերում մահը: Goodreads
Մարգարիտ Դերանցի «Գմբեթավոր հովանոցը» վեպ է չսփոփվող ցավ ի ու անչափելի կորստի ողբերգականության, բայց և դժվարություններին դիմադրելու կամքի և խոր հավատի մասին: Վեպի սյուժեն՝ ներառելով Արցախյան առաջին պատերազմից մինչև 44- օրյա պատերազմն ու դրանից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների հատույթը, տարբեր միջավայրերի, տարբեր բնավորությունների ու կենսագրությունների, երևույթների՝ տարբեր դիտակետերից ընկալումների համադրմամբ վերհանում է մի ամբողջ ժամանակաշրջանի պատկեր՝ թիրախային ընդհանրացումներով:
«Մղձավանջներ» վեպը Արցախյան առաջին պատերազմի և նրանից հետո առաջացած հասարակական – քաղաքական հարաբերությունների մասին է: Վեպի հերոսները սովորական մարդիկ են՝ տարբեր մասնագիտությունների տեր, որոնց պատերազմը հայրենիքի զինվոր է դարձրել: Կռվում են՝ չկորցնելով իրենց մարդկային նկարագիրը, կռվում են՝ հավատալով, որ պատերազմից հետո ամեն ինչ լավ է լինելու: Բայց ավարտվում է պատերազմը, և երեկ նույն խրամատի մեջ իրար հետ հաց կիսող և միմյանցից մահ փախցնող ընկերները հայտնվում են տարբեր խրամատներում: Ինչքը, այն ձեռք բերելու դաժան մրցավազքը մոռանալ են տալիս ամեն բան: Եվ պատահական չէ, որ հերոսները կյանքի դաժան իրականությունից փախչելու համար հաճախ ապավինում են նույնիսկ մղձավանջներին:
«Հիսուսի կատուն» երիտասարդ արձակագրի առաջին գիրքն է, որում մեկտեղված պատմվածքները երևան են բերում մի կողմից` գրողական ինքնատիպ ոճ, մյուս կողմից` աշխարհին ու մարդկանց նայելու յուրօրինակ դիտակետ։ Դրանց համադրությամբ` Գրիգի ստեղծագործական տարածության մեջ գոյավորվում են կերպարներ, որոնք օգնում են բացահայտել կյանքի ևս մեկ անտեսանելի կողմ:
В первую книгу молодого прозаика «Кот Иисуса» включены рассказы, в которых проявлется, с одной стороны, самобытный авторский стиль, с другой стороны- своеобразное видение мира и людей. Их сопоставлением в творческом пространстве Грига формируются образы, которые помогают выявить еще одну невидимую сторону жизни. «Հիսուսի կատուն» երիտասարդ արձակագրի առաջին գիրքն է, որում մեկտեղված պատմվածքները երևան են բերում մի կողմից` գրողական ինքնատիպ ոճ, մյուս կողմից` աշխարհին ու մարդկանց նայելու յուրօրինակ դիտակետ։ Դրանց համադրությամբ` Գրիգի ստեղծագործական տարածության մեջ գոյավորվում են կերպարներ, որոնք օգնում են բացահայտել կյանքի ևս մեկ անտեսանելի կողմ ⠀
Гастроли длиною в месяц, начавшиеся по законам театра, а закончившиеся согласно законам жизни. Десять советских граждан, членов любительской театральной труппы- молодые, честные и жаждущие приключений- в то роковое лето отправились на гостроли в провинцию. К концу этих гастролей, непредумышленно перейдя границу соседнего, ставшего враждебным государства, труппа была вынуждена играть уже не на театральной сцене, а на подмостках самой жизни- на грани жизни и смерти. Борясь за выживание, каждый из них заново осмысливает прожитое, открывая в себе и в других доселе незнакомые качества: храбрость и трусость, преданность и предательство. И хотя девятеро выживают и возвращаются на родину, возврата к прошлому нет....
Աշխարհում չկա մի որդի, որը գոնե մեկ օր չի փնտրել իր հորը: Այս պատմությունն այդ օրվա մասին է: Վեպը չի հավակնում դառնալ հայրագիտության դասագիրք, առավել ևս անհույս միջնորդ-հաշտարար՝ հայրեր ու որդիներ հավերժ պատերազմում. այն ընդամենը ցույց է տալիս շեղված ճանապարհը այն օրից, երբ «Ծովինար խանում, էնոր քեռմեր ու աղջիկներ գնացին պըտըտելու Կաթնով Աղբյուր»: Սա անտեսանելի հայրերի ու չտեսնված որդիների՝ երկիր բերող ու երկրից տանող ոտնահետքերի ամբողջությունն է: Երջանիկ քաղաք կամ Անվախ Հանրապետություն, որտեղ մի ամբողջ ժողովուրդ լուռ հարցնում է Ծովինար նախամորը. «Իսկ ո՞վ է իմ հայրը և որտե՞ղ է նա»: Այս գիրքը չորս հերոս ունի, չորսն էլ ամեն օր լողանում...
Ջեսահի «Ալ մոնումենտ կամ մեծ մութը» վեպ է մարդկային կրքի, աշխարհաստեղծման, և, որ ամենակարևորն է, ազատության մասին՝ գրելու անկաշկանդ և ոչ ընդունված ձևով: Ընթերցողին սպասվում է ոչ դյուրին ուղևորություն, որը կարելի է ատել կամ սիրել միայն:
Արեգն ու Արան Երևանյան համալսարանում իրենց առաջին տարվա ընթացքում ծանոթանում են տիկին Տարտարոսյանի՝ Անմահության հիմունքների դասախոսի հետ, և սկսում են գնալ գաղտնի անմահական հավաքների, որոնց նպատակը Վիեննայի Անմահության ակադեմիա ընդունվելն է: Դրա համար նրանք պիտի անցնեն անմահության մի քանի հարթակներով, մտածեցում սովորեն ու չշեղվեն անմահական ճանապարհից: Հստակ թվացող ուղին, սակայն, կասկածի տակ է դրվում, երբ Արեգը բացահայտում է Հայկի մատյանը, որ նախահոր թողած ուղեցույցն է դեպի Նրա աշխարհ: Համլետ Առաքելյանի այս հրաշավեպը վերերկրային իրարամերժ ուժերի հարատև պայքարի արտահայտումն է՝ երկու երիտասարդի երկրային հրաշապատում ճանապարհի մեջ:
«Կապտահեր Կյորես» գիրքը Հայաստանի պատմության վերջին 30 տարին է խորհրդային վերջին ու անկախության առաջին տարիների միջով։ Այդ իմաստով այն մարգարեական ցինիզմով գրված գիրք է, որի հերոսը էպոխաների ճամփաբաժնին կանգնած արձանագրում է կործանման երկու դեմքերը։
«Անապատի գուշակը» վեպ- ճանապարհորդությունն իրականանում է աշխարհագրական տարածության հաղթահարումից, նոր սահմանների գծագրումից մինչև սեփական կենսագրության ուղու փնտրտուք և դրսևորվում իրականության հավատի բացակայության վերջաբանով: Հերոսները հեռանում են դեպի ստորերկրյա մտացածին աշխարհ, և այդ աշխարհը հնարավորություն է տալիս երևակայությունից բխող կարելիության սահմանագծերի տիրույթում հակվել ինքնասպանների հարության հավանական գաղափարներին:
«Քաղցր կյանք». Պատերազմից հետո քաղցր չի լինում, իսկ դրախտո՞ւմ: Իսկ դրախտ լինո՞ւմ է: Այս պատմությունը, որ ոչ թե կույր, այլ չտեսնող մարդկանց մասին է, որոնք նույնիսկ սիրում են՝ առանց իմանալու դրա մասին, նաեւ ճանապարհորդություն է՝ կորսված քաղաքից՝ նորաստեղծ քաղաք, սիրուց՝ ատելություն, եկեղեցուց՝ շուկա, մսագործությունից՝ քաղաքականություն, ողջերի աշխարհից՝ մեռյալ աշխարհ: Եւ հակառակը: Ու այդ ճանապարհորդության նպատակը դրախտը գտնելն է, կապ չունի՝ օդում, ջրի, կրակի մեջ, թե հողի վրա: Սա աչքերը բացելու պատմությունն է եւ հերքումը այն պնդման, թե մարդիկ դրախտը տեսնում են միայն աչքերը փակելուց հետո: Սա դառը պատմություն է՝ քաղցր կյանքի մասին:
«Ապոկալիպսիսի հրեշտակները» գրքում տեղ գտած պատմվածքները ժամանակագրական իմաստով ասես շարունակում են միմյանց: Այդ իմաստով, պատմվածքների ժողովածուն որոշակի վիպականություն ունի, վեպ է հուշում: Վերջին տասնամյակի ընթացքում մեր երկրում տեղի ունեցած կարևորագույն իրադարձությունները գեղարվեստական արտահայտություն ու ընդհանրացում են գտել՝ անցնելով մարդկանց ճակատագրերի ու հոգեբանության միջով: Բոլոր պատմվածքների հերոսները կամ տաքսու վարորդ են, կամ՝ ուղևոր: Սյուժեներն էլ հիմնականում ծավալվում են որևէ կետից մեկ այլ կետ մեքենայի անցնելու ընթացքում: Հենց այդ ընթացքի արագությունն էլ հաճախ պայմանավորում է ստեղծագործության ռիթմը:
«Խեղված ողնաշարը երկրի». վեպը 44-օրյա պատերազմի գեղարվեստական ընդհանրացումն է՝ ներառելով նաև այն բոլոր իրադարձությունները, որոնք տեղի ունեցան մեր կայքում վերջին մեկ- երկու տարիներին: Մեկ հերոսի կենսագրությունը, ըստ էության, դառնում է ընդհանրական կենսագրություն՝ բացապարզելով այն բոլոր հոգեկան տվայտանքները և հոգեբանական ապրումները, որ վիճակվեց գրեթե բոլորիս:
Մարգարիտ Դերանցի «Սեր լուսնեզրին» վեպը քառասնամյա գրող կնոջ կյանքն է՝ Խորհրդային Միության քայքայման և դրա հետևանքով աշխարհում տեղի ունեցող շրջադարձային կտրուկ փոփոխությունների համապատկերում: Այն բազմաշերտ հոգեբանական վեպ է՝ կնոջ և տղամարդու սիրային հարաբերությունների, գրականության, լքվածության, ժամանակակից մարդու անհուսության, օտարացման մասին:
Աղավնի Գրիգորյանի «Դաշնամուր» պատմվածքների ժողովածուի մեղեդին սահում է կյանքի տարբեր՝ շոշափելի կամ երևակայական ստեղների վրայով, ընթերցողին լսելի է դարձնում մանկության քաղցրությամբ և արտագաղթի ցավով, երբեմն էլ՝ զուգահեռ աշխարհների հմայանքով թրթռացող ելևէջները:
