Антология «Армянская историческая проза и поэзия (V-VII вв.)» впервые представляет в одном томе лучшие произведения армянской исторической прозы и поэзии на русском языке, это делает ее изданием международного значения. Названная книга – весьма удавшаяся инициатива Наиры Сейранян по осуществлению проекта Валерия Брюсова 1917 г. относительно издания сборника «Айастан». «Армянская историческая проза и поэзия (V-VII вв.)» անթոլոգիան առաջին անգամ մեկ հատորում ներկայացնում է հայ պատմական արձակի և պոեզիայի լավագույն ստեղծագործությունները ռուսերենով, ինչն այն դարձնում է միջազգային կարևորության հրատարակություն: Գիրքը Նաիրա Սեյրանյանի հաջող նախաձեռնությունն է` Վալերի Բրյուսովի 1917 թվականի նախագծի` «Հայաստան» ժողովածուի հրատարակման վերաբերյալ:
«7 անուն. Վրացական արդի պոեզիա» ժողովածուն ծաղկաքաղ է արդի վրացական պոեզիայի լավագույն նմուշներից: 1.Ալեքսանդրե Լորթքիբանիձե 2. Սալոմե Բենիձե 3. Նինո Սադղոբելաշվիլի 4. Գիորգի Արաբուլի 5. Գվանցա Ջոբավա 6. Սոսո Միշվելիանի 7. Նուկրի Բերեթելի
«Քարաստան» «ՍԵՐԸ Որովհետև ես այլևս հարցեր չտվեցի, քանի այդ հարցերի ինքնաբավությունը նախապես հոդախախտված պատասխանների անհաղթության կասկած և մերժում է, ժխտող դիրքավորում, հակառակադրության տառապանք, անհաղթության ֆրենոս: Կրկնում եմ Եվ ուրեմն մենք իջանք Փարիզ, և դիմացի շենքից սկսվեց և տարածվեց երկար: Ես զանգեցի և անուն տվեցի, հանդիպման սրճարանի սպասքը ձկնիկներով էր պատված: Ես տեսա լիճը`նրանց բոլորին իր ներս տանող, և դիմացին մի ֆրանսուհի ուհի, որն իր փորի թուլացած մաշկն էր մյուս ուհուն ցուցադրում`խնամված մատները հեշտորեն խրելով փափկության մեջ: Եվ այս երկրորդը իր արծաթափայլ պայուսակի արտացոլանքում շրթներկն էր փորձում թարմացնել`խախտելով շուրթագծերի սահմաններ, երբ հանկարծ իր արհեստական եղունգները իմ ծնկի մեջ է խրում ու...
«Երկա՞ր» ընկեր հայրենիք ես էս հայրենիքից գլուխ չեմ հանում, և երդվում եմ, չեմ էլ ուզում գլուխս հանել էս հայրենիքից, էս հայրենիքի համար խելքից դուրս շատ զինվոր է ծակծկվել, խելքից դուրս շատ հույսեր է ծածանվել էս հայրենիքի համար, ներողություն եմ խնդրում, ընկեր հայրենիք` քեզ թերի ճանաչելու, քեզ թերի սիրելու և քո շուրջ այսքան ճշգրիտ սխալ մեծանալուս համար, հիմա գիտեմ` այն անտեր ու դուս վաղվա համար, մեզ այսօր` մի նոր բան է պետք, խելառ մի բան ոնց հրաշքը, և այն մեզ պետք է հացի կամ ջրի պես, հազվադեպ՝ գոնե կյանքի պես մեզ պետք է այն:
«Հոգեգրություն. Եվրոպական մոդեռնիզմի բանաստեղծությունը» գրքում տեղ են գտել XX դարի առաջին կեսի եվրոպական 22 երկրներից սերող 40 բանաստեղծների ստեղծագործությունները՝ թարգմանված 20 լեզուներից: Առաջնորդվելով Գոթֆրիդ Բենի «Քնարերգության հիմնախնդիրներ» զեկույցում (1951) մատնանշված այն հիմնավոր կասկածով, ըստ որի`«մեր ժամանակի ո՛չ մի, անգամ մեծագույն բանաստեղծ, իրենից հետո վեցից ութ կատարելապես ավարտուն բանաստեղծությունից ավելին չի թողել», փորձ է արված յուրաքանչյուր հեղինակի դեպքում պեղել, հայտնաբերել հենց այդ նշանակալից «վեցից ութ»-ը, քանի որ, ինչպես ասված է շարունակության մեջ`«մնացյալը կարող են հետաքրքրություն ներկայացնել զուտ հեղինակի կենսագրության կամ նրա ներքին զարգացման տեսանկյունից»:
«Վահան Տերյան: Անտիպ և անհայտ էջեր». Տարբեր պատճառներով Վահան Տերյանի կենսագրության բազմաթիվ մանրամասներ պահվել են յոթ փակի տակ, իսկ ստեղծագործություններն ամբողջությամբ չեն հրատարակվել: Գիրքը առաջին քայլն է լրացնելու այդ բացը: Այս գրքում կգտնեք՝ Վահան Տերյանի 6 անտիպ բանաստեղծություն, 1 թարգմանություն, հարյուրավոր նամակներ, 8 հոդված, 2 գրախոսություն, դիմում-հայտարարությունը, որով պոետը դուրս է գալիս Հայաստանի կոմունիստական կուսակցությունից, 13 հուշ՝ Վահան Տերյանի մասին, որոնք Հայաստանում գաղտնի են պահվել, ինչպես նաև Տերյանի կյանքի և ստեղծագործության վերաբերյալ բազմաթիվ բացահայտումներ:
«Քառյակներ» Օմար Խայամը (1048-1131) իրանական պոեզիայի փառքը հանդիսացող չորս նշանավոր բանաստեղծներից մեկն է (Ֆիրդուսի, Սաադի, Հաֆեզ, Խայամ): Լինելով իր ժամանակի անվանի գիտնականներից մեկը՝ նա այսօր աշխարհով մեկ հայտնի է ամենից առաջ որպես արևելյան մեծանուն իմաստուն, ում հատուկ է լայն մտահորիզոնը, խորն ու պրպտուն միտքը, ընդամենը մի քանի տողի մեջ ասելիքը սեղմ ու դիպուկ, գեղեցիկ ու տպավորիչ ձևակերպելու զարմանալի կարողությունը: Ահա ինչու արդեն քանի՜ հարյուրամյակ ամբողջ աշխարհում հետաքրքրությունը չի մարում նրա անձի ու ստեղծագործության հանդեպ: Օմար Խայամը գրել է նաև երկեր մեխանիկայի, աշխարհագրության և երաժշտության վերաբերյալ։ Խայամը լայն հանրությանը հայտնի է առաջին հերթին իր «Քառյակներ»-ով՝ «ռուբաիներով»։ Խայամը, որ միայն այդ ժանրում...
«Կատուն կին է» բանաստեղծությունների ու արձակ ստեղծագործությունների ժողովածուի հիմնական թեման սերն է: Հեղինակի խոսքով՝ թեև գիրքը ժողովածու է, հաջորդականությամբ կարդալու դեպքում ընթերցողը կարող է որսալ որոշակի սյուժետային գիծ:
Հայ մեծանուն բանաստեղծ Հովհաննես Շիրազ ի «Բանաստեղծություններ և պոեմներ» հատընտիրը ներառում է նրա լավագույն բանաստեղծությունները, «Անքավելի մեղքը», «Բիբլիական», «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմները:
Եղիշե Չարենց ի «Ընտիր երկեր» ժողովածուի երրորդ հատորն ընդգրկում է նրա անտիպ ժառանգության գեղարվեստական մասը, ինչը հրատարակվել է «Անտիպ և չհավաքված երկեր» (1983, կազմող՝ Անահիտ Չարենց), «Նորահայտ էջեր» (1996, կազմող՝ Դավիթ Գասպարյան) գրքերում, նաև գործեր Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի, Մատենադարանի նոր ձեռքբերումներից: Բնագրերը համեմատվել են ինքնագրերի հետ և արվել ուղղումներ: Գրքում տեղ են գտել նաև Չարենցի օրագրերը և «De profundis» գրառումը:
Եղիշե Չարենց ի սույն եռահատորյակն ընդգրկում է նրա ապրած տարիներին տպագրված և անտիպ մնացած չափածո ժառանգությունը (բանաստեղծություններ, շարքեր, պոեմներ) և օրագրերը: Տպագրված երկերը ժամանակին լոյս են տեսել գրողի երկհատորյակում (Մոսկվա, 1922), առանձին գրքերում, «Էպիքական լուսաբաց» (1930) և «Գիրք ճանապարհի» (1933-1934) ժողովածուներում, այնուհետև ընդգրկվել վեցհատորյակում (1962-1968, կոզմող՝ Ալմաստ Զաքարյան): Չարենցի կյանքի օրոք չտպագրված ժառանգությունն ամփոփված է «Անտիպ և չհավաքված երկեր» (1983, կազմող՝ Անահիտ Չարենց), «Նորահայտ էջեր» (1996, կազմող՝ Դավիթ Գասպարյան) և «Գիրք մնացորդաց» (2012, կազմող՝ Դավիթ Գասպարյան) հավաքածուներում: Սույն հատորում ընդգրկված են «Էպիքական լուսաբաց» և Գիրք ճանապարհի» (1933-1934) ժողովածուները և «Լիրիքական անտրակտ» շարքը: Հասցեագրված է բոլորին, բոլորին, բոլորին…
Եղիշե Չարենց ի սույն եռահատորյակն ընդգրկում է նրա ապրած տարիներին տպագրված և անտիպ մնացած չափածո ժառանգությունը (բանաստեղծություններ, շարքեր, պոեմներ) և օրագրերը: Տպագրված երկերը ժամանակին լոյս են տեսել գրողի երկհատորյակում (Մոսկվա, 1922), առանձին գրքերում, «Էպիքական լուսաբաց» (1930) և «Գիրք ճանապարհի» (1933-1934) ժողովածուներում, այնուհետև ընդգրկվել վեցհատորյակում (1962-1968, կոզմող՝ Ալմաստ Զաքարյան): Չարենցի կյանքի օրոք չտպագրված ժառանգությունն ամփոփված է «Անտիպ և չհավաքված երկեր» (1983, կազմող՝ Անահիտ Չարենց), «Նորահայտ էջեր» (1996, կազմող՝ Դավիթ Գասպարյան) և «Գիրք մնացորդաց» (2012, կազմող՝ Դավիթ Գասպարյան) հավաքածուներում: Սույն հատորում ընդգրկված են 1910-1920-ական թվականների ստեղծագործությունները: Հասցեագրված է բոլորին, բոլորին, բոլորին…
«Русская поэзия Серебряного века» երկհատորյակի երկրորդ հատորում ներառված են 20-րդ ակմեիզմի, ֆուտուտիզմի, նորքրիստոենական ուղղությանների լավագույն հեղինակները ստեղծագործությունները. Ս. Եսենին, Ա. Ախմատովա, Ն. Գումիլյով, Օ, Մանդելշտամ, Մ. Ցվետայեվա, Վ. Մայակովսկի, Վ. Խլեբնիկով, Ի. Սեվերյանին: Այս հեղինակները, հաղթահարելով իրանց ժամանակաշրջանի սահմանափկումները, իրական վերածնունդ են ստեղծել 20-րդ դարի գրականության մեջ: «Русская поэзия Серебряного века» երկհատորյակի հեղինակները ընտրությունը կատարվել է ըստ նրանց կարևորության, բարձր գրական արժեքների, մեր իրականության մեջ արդիականությամբ: Ռուսական պոեզիան Հայաստանում առաջին անգամ է հրատարակվում նման տարբերակով: «Русская поэзия Серебряного века» գիրքը նախատեսված է ընթերցողների լայն շրջանակի համար՝ դպրոցականներ, ուսանողներ և պոեզիայի սիրահարներ:
«Русская поэзия Серебряного века» երկհատորյակի առաջին հատորում ներառված են 20-րդ սկզբի լավագույն սիմվոլիստ պոետների աշխատությունները՝ Վ. Սոլովյով, Ի. Աննենկի, Վ. Բրյուսով, Կ. Բալմոնտ, Ֆ. Սոլոգուբ, Ա. Բլոկ, Ա. Բելի, Վ. Վոլոշին և Վ. Խոդասեժիչ: Այս հեղինակները, հաղթահարելով իրանց ժամանակաշրջանի սահմանափկումները, իրական վերածնունդ են ստեղծել 20-րդ դարի գրականության մեջ: «Русская поэзия Серебряного века» երկհատորյակի հեղինակները ընտրությունը կատարվել է ըստ նրանց կարևորության, բարձր գրական արժեքների, մեր իրականության մեջ արդիականությամբ: Ռուսական պոեզիան Հայաստանում առաջին անգամ է հրատարակվում նման տարբերակով: «Русская поэзия Серебряного века» գիրքը նախատեսված է ընթերցողների լայն շրջանակի համար՝ դպրոցականներ, ուսանողներ և պոեզիայի սիրահարներ:
«Հարյուր բանաստեղծություններ» ժողովածուն մեկտեղում է ռուս մեծ բանաստեղծ Նիկոլայ Գումիլյովի (1886-1921) լավագույն բանաստեղծությունները: Դրանց մեծամասնությունը հայերեն է թարգմանվում առաջին անգամ:
«Ելք երկրից» ժողովածուն Աղվան Վարդանյանի մոտ 20 տարի տևած բանաստեղծական բացակայությունը կրկին վերածում է բանաստեղծական ներկայության: Ընդ որում՝ անհրաժեշտ ներկայության: Նրա՝ զվարթ հայերենի, խաղաղ ռիթմերի մեջ պրկված նյարդային- ազդեցիկ խոսքը մեր դժվար ժամանակների ճշգրիտ արտացոլումն է:
2008 թվականին գրված «Սպանված գարնանամուտ» պոեմն արտահայտում է արյունալի մարտի 1-ին իշխանության կողմից իրագործված Հայաստանի քաղաքացիների ընտրության, իրավունքների, ազատությունների աննախադեպ վայրագ բռնաճնշումները, և դրանց հետևանքով, ավաղ, անդառնալի կորուստներն իբրև սպանված գարնանամուտ։ Պոեմն ավարտվում է բռնության դեմ պայքարի ելած «Պայծառ գալիքի գանգրահեր տղայի» լուսավոր, հերոսական կերպարով։
«Դատավճիռ» ժողովածուն ընդգրկում է Հայաստանից արդեն երկու տասնամյակ շարունակվող «թավշյա» տեղահանության, վտարանդության լաբիրինթներում անհետացող մեր ՏԵՍԱԿԻ ազգային ողբերգությունը, իր արմատներից պոկված մարդու, արվեստագետի կործանարար մենությունն ու հոգու անբուժելի դրաման:
«Ծիլի-ծով․ գիրք հմայության-ը» Կարեն Անտաշյանի բանաստեղծական երրորդ ժողովածուն է: 2014 թվականի փետրվարին եղել է «Արմենպրես» լրատվական գործակալության «Երևանյան բեսթսելեր» նախագծի առաջին հորիզոնականում: «Ծիլի-ծով»-ը կենաց հասուն բնազդների և խորհրդապաշտական հետազոտությունների գիրք է։ Հեղինակը սրբազանցնում է Ջուրը՝ որպես Կյանքի հիմնական հումք, և Կյանքը՝ որպես Ջրի հրաշալի հատկություն։ Ծիլի-ծովը սահմանվում է իբրև մեռելների լուծվող հիշողությունն ու ապրողների շարունակելի-ընդհատական վարքը ջրածին կենսոլորտի ամբողջության մեջ։ Կյանքի ինքնարարումը ջրից՝ նույնական է լեզվից իմաստներ խոսելուն, իսկ լեզվի բնազդին հետևելով բանաստեղծելն՝ ինքնին իրականությունը հրահրող հմայություն է:
«Բառերի լույսը» բանաստեղծությունների ժողովածուն Գրիշ Դավթյանի 16-րդ գիրքն է: Թեմատիկ բազմազանությունը, ապրումների նուրբ հոգեբանությունը, անհատի ըմբոստությունը և թախիծով պարուրված կարոտը «Բառերի լույսը» ժողովածուի հատկանշական կողմերն են: Գրքում ընդգրկված է նաև Գրիշ Դավթյանի «Դերանունների գործածությունը կապական բառերի հետ» հոդվածը: