Կեցության անտանելի թեթևությունը | Միլան Կունդերա

Կեցության անտանելի թեթևությունը (չեխ․՝ Nesnesitelná lehkost bytí), Միլան Կունդերայի վեպն է, որը գրվել է 1982 թվականին և առաջին անգամ հրատարակվել 1984 թվականին Ֆրանսիայում: Գործողությունները տեղի են ունենում Պրահայում 1968 թվականին:

Համաձայն Միլան Կունդերայի՝ կեցությունը լեցուն է անտանելի թեթևությամբ, այդ իսկ պատճառով մեզնից յուրաքանչյուրը ապրում է միայն մեկ անգամ` «Einmal ist Keinmal» (գերմաներենից՝ «մենակ անգամ, նույնն է թե երբեք», այսինքն «այն, ինչ տեղի է ունեցել մեկ անգամ, կարող էր երբեք տեղի չունենալ», «մեկ անգամը հաշվի մեջ չէ»): Նշանակում է, որ յուրաքանչյուր կյանք իր մեջ կրում է հանելուկային պատահականություն, մեր ոչ մի գործողություն չի կարող լիովին կանխորոշել մեր ապագան: Ցանկացած ընտրություն բեռնված չի հետևանքներով, այդ իսկ պատճառով կարևոր չէ: Միևնույն ժամանակ մեր գործողությունները դառնում են անտանելի, եթե մշտապես մտածում ես նրանց հետևանքների մասին, այդ իսկ պատճառով կյանքը կարող է բնութագրվել իբրև «կեցության անտանելի թեթևություն»:

Որոշ քննադատներ այս վեպը համարում են պոստմոդեռնիզմի դրսևորում:

Չեխերենով այս վեպը առաջին անգամ լույս տեսավ 1985 թվականին «68 հրատարակիչներ» հրատարակչատանը (Տորոնտո): Երկրորդ անգամ նույն լեզվով այն հրատարակվեց 2006 թվականի հոկտեմբերին Բռնոյում (Չեխիա)՝ Թավշյա հեղափոխությունից 17 տարի անց (մինչ այդ Կունդերան չէր ընդունում այն):

Գործող անձինք

• Թոմաշ, փորձառու վիրաբույժ և ինտելեկտուալ: Թոմաշը կանանց մեծ սիրահար է: Նա ապրում է հանուն իր աշխատանքի: Թոմաշի համար սեքսը և սերը մարդու կյանքի տարբեր ոլորտներ են. նա շատ արագ է ֆիզիկական հարաբերությունների մեջ մտնում բազմաթիվ կանանց հետ, սակայն սիրում է միայն իր կնոջը՝ Թերեզային: Մեկը մյուսին բացարձակ չի խանգարում՝ ըստ իրեն: Կանանց հետ ունեցած ինտիմ հանդիպումներն անհրաժեշտ են վերջիններիս բնույթը հասկանալու համար, որն էլ հայտնվում է միայն ֆիզիկական մտերմության ժամանակ: Սկզբնական շրջանում նա Թերեզային ընկալում է իբրև անպաշտպան երեխա, որին հոգ տանելու բեռը դրված է իր ուսերին: Չեխիայում խորհրդային ներխուժումներից հետո նրանք տեղափոխվում են Ցյուրիխ, որտեղ նա կրկին վարում է ազատ կյանք: Թերեզան, իրեն թույլ և միայնակ զգալով, շան հետ վերադառնում է Պրահա: Թոմաշը հանկարծակի հասկանում է, որ ցանկանում է լինել միայն նրա հետ, և ուղևորվում է հայրենիք՝ Թերեզայի հետևից: Հոգնելով Պրահայում տիրող կոմունիստական բռնաճնշումներից, նա և Թերեզան տեղափոխվում են գյուղ: Նրա տարվելը՝ կանանցով և աշխատանքով անցնում է, և նրանք շատ երջանիկ են զգում միմյանց հետ: Նրա որդին հրամայում է Թոմաշի տապանաքարին գրել Նա ցանկանում էր Տիրոջ Արքայությունը երկրի վրա:
• Թերեզա, Թոմաշի երիտասարդ կինը: Զբաղվելով լուսանկարչությամբ՝ նա ամբողջովին ներգրավվում է սովետական զորքերի Պրահա մտնելը և նրա հետևանքները լուսաբանելով՝ ռիսկի տակ դնելով սեփական կյանքը: Թերեզան Թոմաշին մեղադրում է անհավատարմության համար, չնայած այն նրան ցավ է պատճառում: Նա ավելի շատ այն համարում է սեփական թուլության արդյունք: Թերեզան մարդու մարմինն ընկալում է իրբև գարշելի և խայտառակ երևույթ: Ամբողջ գրքի ընթացքում նա վախենում է դառնալ Թոմաշի կանանց հավաքածուի «մարմիններից» մեկը: Այն ամենից հետո, երբ Թոմաշն ու Թերեզան գնում են գյուղ, նա տրվում է գյուղական կյանքին և ընթերցելուն: Նա սկսում է հասկանալ սեփական հոգին և կենդանիների նկատմամբ սերը սկսում է ընկալել իբրև դրախտը հասկանլու միջոց, որը վաղուց լքվել է Ադամի ու Եվայի կողմից: Թերեզան սկսում է ավելի ու ավելի հեռանալ մարդկանցից:
• Սաբինա, Թոմաշի ընկերուհին և սիրուհին: Սաբինայի ողջ կյանքում կան թեթևության ծայրահեղ դրսևորումներ. նա վայելում է իր ազատությունը և դավաճանում մեկը մյուսի հետևից: Նա չի ընդունում ոչ մի արգելք, որը փաթաթված էր իր ընտանիքի և կոմունիստական կուսակցության վզին: Իր բողոքը նա ներկայանցում է նկարներում:
• Ֆրանց, Սաբինայի սիրեկանը: Նա սիրահարված է Սաբինային, որը իրեն համարում է ազատական և ռոմանտիկ-տրագիկ չեխ այլախոհ: Բարի մարդ է, որը ունակ է տառապելու: Իր ամբողջ կյանքի ընթացքում նա փորձում է հավատարիմ մնալ մոր հիշատակին, իսկ Սաբինային հանդիպելուց հետո՝ նաև նրան: Նրան խանգարում է այն, որ ստիպված է իր ու Սաբինայի հարաբերությունները թաքցնել կնոջից և դստրիկից: Նա փնտրում է ազատություն և թեթևություն, և այս փնտրտուքը մի անգամ ստիպում է նրան մասնակցել Թայլանդում ընթացող բողոքի ցույցին: Բանգկոկում ավազակային հարձակման ժամանակ ստանում է մահացու վերք:
• Կարենին, Թոմաշի և Թերեզայի շունը:

Քաղվածքներ

• Մարդը երբեք չգիտի ինչ ուզի, որովհետև նրան մի կյանք է տրված, և նա չի կարող ո՛չ համեմատել այն նախկին կյանքերի հետ, ո՛չ էլ սխալներն ուղղել հետագա կյանքերում: Երբեք չես իմանա՝ որն է ճիշտ որոշումը, որովհետև երբեք չես կարող համեմատել: Կյանքում ամեն ինչ ապրում ես միանգամից, առաջին անգամ և առանց նախապատրաստվելու:
• Փոխաբերությունները վտանգավոր բան են: Փոխաբերությունների հետ հանաք չեն անում: Սերը կարող է ծնվել ընդամենը մեկ փոխաբերությունից:
• Միայն զգացմունքայնությունից զուրկ հարաբերությունն է ունակ պարգևել եկուսեք երջանկություն, որի դեպքում զուգընկերներից ոչ մեկը ոչ մի ոտնձգություն չի գործում մյուսի կյանքի և ազատության դեմ:
• Չկա առավել ծանր բան, քան կարեկցանքը: Նույնիսկ սեփական ցավն այնքան ծանր չէ, որքան օտարի հետ կիսած, օտարի համար, օտարի փոխարն զգացած ցավը, որ մեր երևակայությունը բազմապատկում, երկարաձգում է հարյուրավոր արձագանքներով:
• Բոլորի համար էլ անընկալելի է, որ մեր կյանքի սերը կարող է թեթև, անկշիռ մի բան լինել. մենք երևակայում ենք, որ մեր սերը չէր կարող այլ դեմք ունենալ, որ առանց նրա մեր կյանքը կդադարեր մեր կյանք կոչվելուց:
• Քանի դեռ մարդիկ համեմատաբար երիտասարդ են, և նրանց կյանքի երաժշտական պատրիտուրան նոր է միայն իր առաջին տակտը նվագել, նրանք կարող են այդ պարտիտուրան միասին հյուսել՝ իրար հետ տարբեր մոտիվներ փոխանակելով, բայց երբ ավելի հասուն տարիքում են ծանոթանում, նրանց երաժշտական պարտիտուրան այս կամ այն չափով գծված, ավարտված է, և օգտագործված յուրաքանչյուր բառը, առարկան տարբեր իմաստներ ունի յուրաքանչյուրի պարտիտուրայում:
• Այն, ինչը ընտրության արդյունք չէ, չի կարելի ո՛չ արժանիք, ո՛չ էլ ձախողում համարել:
• Դավաճանությունը: Մանկուց ի վեր հայրիկն ու դպրոցի վարժապետը կրկնում են մեզ, որ դավաճանությունն ամենազազրելի բանն է, որ երբևէ հնարավոր է պատկերացնել: Բայց ի՞նչ է նշանակում դավաճանել: Դավաճանել նշանակում է թողնել դուրս գալ շարքից: Դավաճանել նշանակում է շարքը լքել ու մեկնել դեպի անհայտություն: Սաբինայի համար դեպի անհայտություն մեկնելուց ավելի գեղեցիկ բան չկա:
• Հենց հիվանդանոցում էր, որ սկսեց գրքերը երկու կատեգորիայի դասակարգել. ցերեկային և գիշերային: Իսկապես, գրքեր կան, որ ստեղծված են ցերեկվա համար, և գրքեր, որ միայն գիշերը կարող ես կարդալ:
• Բոլոր կեղծիքների ակունքը պետք է փնտրել այն փաստի մեջ, որ մեր կյանքը տարանջատված է անձնական և հանրային տիրույթների. անձնական կյանքում մեկն ես, հանրային կյանքում՝ մի ուրիշը: «Ճշմարտության մեջ ապրել» նշանակում է վերացնել անջրպետը անձնականի և հանրայինի միջև:
• Սերերը նման են կայսրությունների, բավական է՝ խարխլվի այն գաղափարը, որի հիմքի վրա կառուցված են դրանք, և սերերը խորտակվում են այդ գաղափարի հետ միասին:
• Կերպարները, ի տարբերություն կենդանի էակների, ծնվում են ոչ թե մոր արգանդից, այլ որևէ իրադրությունից, ֆրազայից, փոխաբերությունից, որն իր մեջ սաղմնային վիճակում ամփոփում է մարդկային հիմնաար մի հնարավոր, որը, ըստ հեղինակի, դեռ ոչ ոք չի բացահայտել, կամ որի մասին դեռ էական ոչինչ չի ասվել:
• Մարդու ժամանակը շրջանաձև պտույտներ չի գործում, այն սուրում է առաջ ուղիղ գծով: Այդ պատճառով էլ մարդուն տրված չէ երջանկությունը, որովհետև երջանկությունը ոչ այլ ինչ է, քան կրկնության ցանկություն: