Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայը | Ռիչարդ Բախ

Գրքում պատմվում է Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայի պատմությունը: Ձկնորսական նավի մոտ խայծով ցանց են նետում ջուրը և ճայերը հավաքվում են իրենց բաժին ձուկը թռցնելու համար: Ճայերից մեկը, որի անունն է Ջոնաթան Լիվինգսթոն, վարժվում է թռիչքի մեջ բոլորովին միայնակ: Նա խախտում է խմբի բոլոր չգրված օրենքները՝ թռչում է ցածր, կախվում է օդում: Փորձում է կատարելության հասցնել թռչելու իր արվեստը: Նա քամահրում է ճայերի հիմնական զբաղմունքը՝ կեր հայթայթելը: Ծնողներն անհանգստացած են, որովհետև որդուց միայն փետուրներն են մնացել: Սկզբում զիջում է ծնողների համոզումներին, սակայն հետո նորից վերադառնում է իր վարժանքներին: Փորձում է կառավարել թռիչքը բարձր արագության վրա: Նրա մոտ ոչինչ չի ստացվում: Մի օր մեծ բարձրությունից սուրալով ցած՝ նա ուժեղ բախվում է ջրին և կորցնում է գիտակցությունը: Հետագայում նա հասկանում է, որ արագությունը կարելի է կառավարել սեղմելով թևերը: Վարժանքները շարունակվում են: Ճայերի ժողովը որոշում է աքսորել Ջոնաթանին հեռավոր Ժայռեր, որովհետև նա արհամարհում է իրենց օրենքներն ու սովորույթները:

Ռիչարդ Բախի նովելը, առակ մի ճայի մասին, որը սովորում էր կյանքն ու թռիչքը և ձգտում ինքնակատարելագործման։ Հրատարակվել է 1970 թվականին «Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայը» անունով։ 1972 թվականի վերջում տպագրվել են միլիոնավոր օրինակներ։ Ռիդերս Դայջեսթ (անգլ.՝ Reader’s Digest) հրատարակչությունը տպագրել է գրքի համառոտ տարբերակը, որը Նյու Յորք Թայմսի բեսթսելլերների ցանկում 38 շաբաթ եղել է առաջատարի դիրքում[2]։ 1972-1973 թվականներին ԱՄՆ֊ում գիրքը հայտնվել է հրատարակիչների շաբաթական ցանկի առաջատար դիրքերում՝ որպես լավագույն վաճառվող մանրավեպ։ 2014 թվականին ստեղծագործությունը վերահրատարակվել է «Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայը։ Ամբողջական հրատարակություն» վերնագրով, որում ավելացվել է 17 էջից բաղկացած 4-րդ մասը։

Հրատարակում

Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայն այդպես է անվանվել ի պատիվ օդաչու Ջոն Հ․ Լիվինգսթոնի, ով մահացել էր 76 տարեկան հասակում՝ Pitts special ինքնաթիռով թռիչք կատարելուց շատ չանցած։
Ռիչարդ Բախի «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը» մերժվել է մի քանի հրատարակիչների կողմից՝ մինչև 1969 թվականին Էլեանոր Ֆրիդեի ուշադրությանն արժանանալը: Էլեանոր Ֆրիդեն կարողանում է համոզել «Macmillan» հրատարակչությանը գնել այս ստեղծագործությունը, որի համար Բախը ստանում է կանխավճար՝ 2000 դոլարի չափով:

Էկրանավորում

1973 թվականին նկարահանվել է «Ջոնաթան Լիվինգսթոն անունով ճայը» ֆիլմը:

Հետաքրքիր փաստեր

• 1970 թվականին հրատարակելով իր պատմվածքը՝ Ռիչարդ Բախը չէր էլ կարող պատկերացնել, որ այն հաշված շաբաթների ընթացքում իսկական բեսթսելլեր է դառնալու: Իր հարցազրույցներից մեկում նա խոստովանել է, որ պատմվածքի գաղափարն ասես վերևից է եկել իրեն, իսկ այն գրելու ամբողջ ընթացքը տևել է ընդամենը մի քանի ժամ: 4 տարվա ընթացքում Ջոնաթան Լիվինգսթոն Ճայը հասավ աշխարհի բոլոր անկյունները և վաճառվեց միլիոնավոր օրինակներով:
• Գիրքը շատ փոքրածավալ է՝ մոտ 20 էջ, և ընթերցվում է մի շնչով: Գրքի նկարագրությունները պարզ են, միևնույն ժամանակ՝ շատ գրավիչ ու հիշվող: Փիլիսոփայական խորը մտքերը այստեղ արտահայտված են պարզ ձևով և հասկանալի են ընթերցողներին: Գրաքաննդատաներն ու ընթերցողները բնորոշում են այն որպես գիրք, որտեղ չկա ոչ մի ավելորդ բառ:
• Սովետական Լենինգրադում կար «Ջոնաթան Լիվինգստոն» ռոք–խումբ:
• «Ջոնաթան Լիվինգստոնի ճայը» հիշատակվում է Մարիամ Պետրոսյանի «Տուն, որտեղ…» վեպում, Դուգլաս Կոպելանդի «Մինչ ընկերուհին կոմայի մեջ է» վեպում, ինչպես նաև Անատոլիա Տոսսայի «Ամերիկյան պատմություն» վեպում:
• Նույնանուն երգ կա երգչուհի Միլվայի երգացանկում:
• Օլեգ Կուվաևը նկարագրեց իր «Ճնճղուկը Ջոնաթան Հրանդելսոն անունով» պատմվածքի մեկնաբանություններում, որպես Մասանյայի անիմացիոն շարքերից մեկը: Բայց ի տարբերություն Բախայի, Կուվաևի գլխավոր հերոսը անգործուն իդեալիստ է, քննարկում է միայն գործողությունները և ոչ մի ջանք չի գործադրում ինքնազարգացման համար: Բոլոր առումներով Հրանդելսոնը հիշեցնում է Վասիսուլիա Լոխանկինային:
• Հեղինակն ու ստեղծագործությունը հիշատակվում են «Ջիլզայ» խմբի «Баю Бай» երաժշտությունում: Նրանց հայրենի քաղաքի Պավլոդարի գերբի վրա պատկերված է ճայ:

Մեջբերումներ

• «Արագությունը ուժ է, արագությունը բերկրանք է, արագությունը կատարյալ գեղեցկություն է»։
• «Քանի կյանք է հարկավոր եղել, մինչև կծնվեր առաջին միտքն այն մասին, որ կյանքում շատ ավելի բարձր բաներ կան, քան ուտելը, կռվելն ու իշխելը»։
• «Հարյուրավոր կյանքեր պետք եկան, մինչև սկսեցինք հասկանալ, որ կա կատարելություն կոչվածը, ու էլի այդքան, մինչև այն գաղափարը, որ մեր կյանքի նպատակն այսուհետեւ այդ կատարելությունը հայտնաբերելն ու ցուցադրելն է»։
• «Երբ ոչինչ չես սովորում, ապա հաջորդ աշխարհը ըստ էության նույնն է, ինչ և այս մեկը՝ հաղթահարման սպասող նույն խոչընդոտներով ու կապարե ծանրությամբ»։
• «Երկինքը ո՛չ տարածության է, և ո՛չ էլ ժամանակ։ Երկինքը կատարյալ լինելն է»։
• «Յուրաքանչյուր թիվ սահման է, իսկ կատարելությունը սահմաններ չունի»։
• «Ցանկացած պահի ես կարող եմ լինել ամենուր, ուր հասնում է միտքս»։
• «Պետք է մի կողմ թողնել այն ամենը, ինչ սահմանափակում է մեզ»։
• «Գաղափարների թռիչքը կարող է լինել նույնքան իրական, որքան քամունը կամ փետուրինը»։
• «Փշրե՛ք ձեր մտքի կապանքները, և կփշրեք նաև ձեր մարմնի կապանքները»։
• «Դու ազատ ես այստեղ և այժմ լինելու ես այնպիսին, ինչպիսին քո ես-ն է, քո իսկական ես-ը, և ոչինչ չի կարող խանգարել քեզ»։
• «Պետք է թոթափել ազատությունը խոչընդոտող ամեն ինչ, լինի դա սովորույթ, նախապաշարմունք, թե ցանկացած կարգի սահմանափակում»։
• «Մենք համբերությամբ փորձում ենք հաղթահարել մեր հնարավորությունների նախապես տրված սահմանները»։
• «Ամենակարևոր բանը կյանքում կատարելության ձգտումն է այն բանում, ինչ դուք ամենից շատ եք սիրում»:
• «Ամեն շրջադարձը, որից վախենում ես, ոչ այլ ինչ է, քան դատարկություն, որն իրեն անհաղթահարելի խոչընդոտ է երևակայում»:
• «Աչքերիդ մի հավատա, նրանք տեսնում են միայն խոչընդոտները: Դու մտքով նայիր, ըմբռնիր այն ամենն, ինչ արդեն գիտես, և կտեսնես թռիչքի տանող ճանապարհը»։
• «Երբ գիտես, թե ինչ ես անում, միշտ հաջողվում է»։
• «Երամը արարածների խումբ է, որոնք համառորեն չեն ցանկանում բացել իրենց աչքերը և տեսնել թռիչքի երջանկությունը, և հենց այդ պատճառով իրենց թևերը վերածում են սահմանափակ հնարավորություններով գործիքի»:
• «Շարունակիր ինքդ քո փնտրտուքները, ահա թե ինչ է պետք քեզ, ձգտիր ամեն օր թեկուզ մեկ քայլով մոտենալ քո իրական ես-ին»: