«Խոսքի տարածություն» գրքում ի մի են հավաքված Արքմենիկ Նիկողոսյանի` տարբեր տարիներին գիտաժողովներին ներկյացված և գրական մամուլում տպագրված հոդվածները: Հասցեագրված է գրականագետներին, բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողներին և ընդհանրապես գրականությամբ հետաքրքրվողներին: Գիրքը հրատարակության է երաշխավորել ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվ. գրականութայան ինստիտուտի գիտական խորհուրդը:
«Կրկին Պարոնյանի հետ» մենագրությունը նվիրված է Հակոբ Պարոնյանի (1843-1891) կյանքի և ստեղծագործության հանգուցային մի շարք խնդիրների ուսումնասիրությանը: Նորահայտ բազմաթիվ փաստերի համակողմանի քննությամբ բացահայտվում են հանճարեղ երգիծաբանի գլուխգործոց երկերի ստեղծագործական պատմությունը, կառուցվածքային առանձնահատկությունները, գրական աղերսներն ու գեղարվեստական հատկանիշները, նաև գեղագիտական արժեքաբանությունը: Նախատեսված է գրականագետների, գրականության տեսաբանների, բանասերների և ընդհանրապես հայ գրականությամբ ու երգիծաբանությամբ հետաքրքրվող ընթերցողների համար:
«Հակոբ Մեղապարտօ գործում համառոտ եւ ամփոփ ձևով ներկայացվում է Հակոբ Մեղապարտի կյանքն ու գործունեությունը եւ հրատարակված հինգ գրքերը թեմատիկ-բովանդակային քննությամբ՝ ըստ նրանց տպագրության՝ իրար հաջորդելու այն ընթացքի, որն այս հրատարակությունների գրքագիտական քննությամբ սահմանել է Ռաֆայել Իշխանյանը:
Ժողավածուն ներառում է անվանի գրականագետ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Գրիգոր Հակոբյանի (1958-2005)` հետանկախության շրջանի հայաստանյան և սփյուռքի գրականությանն ու գրողներին նվիրված գրախոսությունները, հոդվածներն ու ուսումնասիրությունները: Գիրքը հրատարակվում է Գրիգոր Հակոբյանի ծննդյան 60-ամյակի կապակցությամբ:
««Սասնա ծռեր» էպոսի պոետիկան» մենագրության մեջ քննվում են հայկական էպոսի պատմության, հայոց էպիկական ժառանգության ու աշխարհի էպոսների մեջ գրված տեղի և գեղարվեստական առանձնահատկությունների խնդիրներ: Գիրքը հասցեագրված է «Սասնա ծռերի» ընթերցումների, հայկական գեղարվեստական խոսքով հետաքրքրվողներին, ուսումնասիրողներին:
«Բնագիր և մեկնությունը», 2013 թվականին «Անտարես» հրատարակչության հրատարակած Վաչե Եփրեմյանի մենագրությունն է։ Հրատարակության է պատրաստել Ավագ Եփրեմյանը, խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան։ Հայոց գրաբանական ներքին ժամանակ/իրականության տևողությունը բացահայտելու, հեղինակային ու անհեղինակ բնագրերը միասնական համակարգի մեջ ներառելու նպատակով «Բնագիր և մեկնություն» աշխատության մեջ շրջանառված սկզբունքների, ըմբռնումների, վերծանման-ընթերցման եղանակների ու կարգերի շնորհիվ ոչ միայն վերարժևորվում են առանձին բնագրերը՝ որպես գրամշակութաբանական ինքնատիպ համակարգեր, այլև գրականության մի որոշակի ընթացք ինքն է ներկայանում ամբողջական էակարգի ձևաբանությամբ և հեռանալով կաղապարային գնահատումների իներցիայից՝ հայտնվում ենթաբնագրային-ենթիմաստային վերակառուցումների ու «վերագրառումների» առանձնահատուկ միջավայրում, որտեղ անակնկալ լուսավորվում են նախկինում ուշադրությունից վրիպած անկյուններ: «Բնագիր և մեկնություն» գրքի բովանդակությունը՝ Մշակութակերպ, ենթատեքստ, նշանակարգ. մշակութաբանական մեկնություններ Նախաբան...
«Վարդի անունը» վեպի հրատարակումից երեք տարի անց՝ 1983-ին, Ումբերտո Էկոն, ի պատասխան ընթերցողներից ստացած նամակների, լույս ընծայեց «Գրառումներ «Վարդի անվան» էջերին» գիրքը՝ հեգնոտ պարադոքսալիստի խիստ բովանդակալից մի ուղեցույց, որը երևան բերելով նորօրյա ալքիմիկոսի խոհանոցը, ոչ միայն պարզաբանում է մեծ արձագանք գտած ստեղծագործության հայեցակարգային կողմերը, այլև ձևակերպում պոստմոդեռնիստական վեպի և ընդհանրապես պոստմոդեռնիզմի էական առանձնահատկությունները: Էկոյի գեղարվեստական գլուխգործոցը համալրող այս գիրքն իր հերթին էսսեագրության գլուխգործոցի համբավ է վաստակել և թարգմանվել տասնյակ լեզուներով:2490
«Ես համաձայն չեմ այն կարծիքի հետ, որ «1984»-ը ապագ չունեցող, միայն և մահացող մարդու տխրության ճիչն է: Ես ուզում եմ հասկանալ՝ ինչ էր նա մտծում և ինչպես ծնվեցին այդ մտքերն իր գլխում»: Դորիան Լինսկի Բրիտանացի լրագրող և գրող Դորիան Լինսկին շատ մանրակրկտորեն քննարկում է XX դարի կարևորագույն գրքերից մեկը: «1984»-ը դարձավ Ջորջ Օրուելի ստեղծագործական գագաթնակետը: Այն վաճառվեց միլիոնավոր տպաքանակով և մինչ օր մնում է արդիական և քննարկվող: Լինսին հսկայական աշխատանք է կատարել գիրքն ավելի բացահայտելու ուղղությամբ՝ օգտվելով դրա համար այլ արխիվային նյութերից: Եթե Ձեզ իսկապես հետաքրքրում է «1984»-ի առեղծվածը, ապա այս գիրքը Ձեզ համար է:
Սույն հատորում առաջին անգամ ի մի են հավաքված և ընթերցողին են ներկայացվում Գուրգեն մահարու գրախոսականները, թատերախոսականներ, կինոխոսականներ, որոնց մեջ քիչ չեն նաև անտիպները: Գրված լինելով գրական- հասարակական կյանքի տարբեր պայմաններում՝ 1917-1936 և 1954-1969 թվականներին, դրանք կազմում են հազվագյուտ մի ամբողջություն, քանի որ գրողը հեռու է եղել անձնական հածիվներից և ղեկավարվել է հավատարմությամբ դեպի ճշմարիտ գրականությունը: Հատորն ուսանելի է գրողներին, գրականագետներին և ընթերցողական լայն շրջանակին՝ կողմնորոշվելու համար մեր երեկվա հոգևոր կյանքի այն հատվածում, որը կոչվել է խորհրդահայ գրականություն և գրականագիտություն:
Սույն հատորում առաջին անգամ ընթերցողին են ներկայացվում Գ. Մահարու գրական-մշակութային և հրապարակախոսական հոդվածները, որոնք սկիզբ են առնում որբանոցային տարիներից և կամավոր ու հարկադիր ընդմիջումներով ձգվում ավելի քան կես դար: Գրված լինելով հասարակական- քաղաքական կյանքի տարբեր իրադրություններում`Հայաստանի առաջին հանրապետության բազմակուսակցական մամուլում, ռապպական- «մարքսիստական» քննադատության կրակի տակ, խրուշչովյան «ձնհալի» թե բրեժնևյան ճահճացման տարիներին, դրանք կազմում են հազվագյուտ ամբողջություն, քանի որ հիմնված են գրական մնայուն չափանիշների և քաղաքացիական անսխալ կողմնորոշման վրա: Տասնամյակների պարբերական մամուլից հավաքված, տարբեր արխիվներում պահպանված անտիպ հոդվածներն օգնում են նորովի տեսնելու և գնահատելու գրողի ստեղծագործական կյանքի ևս մի կարևոր կողմը:
Գրքում ընդգրկվել են հիմնականում վերջին տարիներին լույս տեսած մահարիական հոդվածները և բանավիճային ելույթները, որոնք քիչ դեր չեն խաղացել գրողի «ապաշրջափակման», նրա գրական ժառանգության ամբողջական գնահատման և վերականգնման հարցում: Զգալի տեղ են գրավում անտիպները: Գրեթե ամբողջությամբ դուրս են մնացել խորհրդային տարիներին տպագրված հոդվածները: Չեն ընդգրկվել նաև առանձին հրատարակություններում և Երկերի լիակատար ժողովածուի հատորներում լույս տեսած հոդվածները:
«Պոեզիայի երկակի տեսողությունը» գրքի առաջին մասում ամփոփված է բանաստեղծ, գրականագետ, թարգմանիչ Հենրիկ Էդոյանի՝ 2019–2020 թթ. գրված «Մտադրությունը և արդյունքը» ծավալուն էսսեն՝ արվեստի ու իրականության հարաբերության, արվեստի ծագման նպատակի ու նշանակության մասին։ Գրքի երկրորդ մասում ընդգրկված հոդվածները՝ նվիրված հայ ու համաշխարհային գրականության զարգացման տարբեր շրջանների ու գործերի՝ սկսած անտիկ գրականությունից ու «Վահագնի ծննդից», ներառելով արևմտահայ բանաստեղծների՝ Պ. Դուրյանի, Մ. Մեծարենցի, Դ. Վարուժանի ստեղծագործությունները, ապա նաև Ս. Չիլոյանի ու Հ. Մովսեսի պոեզիան, առաջին տեսական մասի յուրօրինակ իրացումներն են։
«Վեպի արվեստը» մշակութաբանական էսսեում, սեփական վեպերի գեղագիտության քննությանը զուգահեռ Կունդերան խորհրդածում է եվրոպական վեպի, վիպասանության՝ իբրև աշխարհաճանաչողական գիտելիքի մասին ընդհանրապես, և նրա առանձին գագաթների (Սերվանտես, Ռաբլե, Կաֆկա, Հաշեկ, Տոլստոյ, Մուզիլ, Բրոխ) բերած ավանդի վերաբերյալ մասնավորապես:
Առաջին անգամ հայերեն են ներկայացվում ռուս մեծ գրականագետ, փիլիսոփա, մշակութաբան Միխայիլ Բախտինի (1895-1975) նշանավոր երկու աշխատությունները՝ «Ժամանակի և քրոնոտոպի ձևերը վեպում» և «Էպոս և վեպ»:
Այս հատորը ընդարձակ ուսումնասիրութիւնն է ֆրանսահայ գրականութեան կէս դարու երկայնքին` 1922էն 1972: Այստեղ կը քննուին ոչ միայն այդ շրջանի գլխաւոր հեղինակներու երկերը, այլեւ գրական մամուլը եւ այնտեղ արծարծուած հարցերը, ինչ կը վերաբերի օտարութեան հետ յարաբերութեան: Աշխատութիւնը մասամբ թարգմանութիւնն է հեղինակի ֆրանսերէն լեզուով գրած գործին. Cinquante ans de littérature arménienne en France, du Même à l’autre, 1922-1972, CNRS éditions, Paris 2001: Արփի Թոթոյեանի թարգմանութիւնը հեղինակը վերանայած է, վերամշակած, յաւելած որոշ մասեր, պահելով հանդերձ գործին կառուցւածքը:
THE NEW YORK TIMES ԲԵՍԹՍԵԼԼԵՐ Հեմինգուեյը միշտ ձգտում էր վտանգի, ռիսկի, գաղտնիության: Վաղ հակաֆաշիստ, ով ձգտում էր մասնակիցը լինել ֆաշիզմի դեմ ցանկացած պայքարում: Նրան գրավել էր պատերազմն Իսպանիայում, նա մեկնել էր Չինաստան Չինա-ճապոնական պատերազմի ամենաթեժ պահին, որսացել է գերմնական սուզանավեր Կարիբյան ծովում, մասնակցել է Փարիզի ազատագրմանը, կողմնակից է եղել Կուբայի հեղափոխությանն ու Կաստրոյի իշխանությանը: Այս ամենը նրա համար ծառայել է որպես ստեղծագործելու հումք, և արդյունքում դարձել է նրան ողբերգական մահվան պատճառ: Հեղինակը պատմում է Հեմինգուեյի գաղտնի կյանքի, ռուսական և ամերիկական հատուկ ծառայությունների հետ կապերի մասին: Գիրքն իրենից ներկայացնում է գրական կենսագրություն՝ գրված թրիլլերի ոճով:
Գիրքը ներկայացնում է կնոջ դերի մասին թումանյանական ընկալումները պոետի գրական և գեղարվեստական ժառանգության մեջ։ Առաջին անգամ արծարծվում է Թումանյանի և կյանքի տարբեր խաչմերուկներում նրան հանդիպած, նրանով հիացած, նրա ընկերակցությանն ու բարեկամությանը, սիրուն ու ջերմությանը, հաճախ եղբայրական ու հայրական հոգածությանն արժանացած՝ նրան շրջապատող հայ և այլազգի կանանց առնչակցությունը։ Առանձնացվում են հատկապես բանաստեղծին ոգեշնչած մուսայաստեղծ կանանց, մասնավորապես՝ Վարյա Խանդամիրյանի և իշխանուհի Մարիամ Թումանյանի հետ մտերմության քնարական պատմությունները։ Աշխատությունն օգտակար է հոգեբանների, գրականության պատմաբանների և ընթերցողների լայն շրջանի համար։
Գիրքը ընդգրկում է Ամենայն հայոց բանաստեղծի այն հոդվածները, նամակները, ելույթները, որոնք նվիրված են մշակույթի, գրականության, պատմության, լեզվի հիմնախնդիրներին: Գիրքն առաջին անգամ հրատարակվել է 80 տարի առաջ (1939թ.), որը կազմել, ծանոթագրել և խմբագրել է բանաստեղծի դուստրը՝ Նվարդ Թումանյանը: Ներկայացվող հրատարակությունը լրացված է հոդվածներով, այլ նյութերով, որոնք տեղ չեն գտել նախորդ հրատարակությունում: Այս լրացումը «Հավելվածի» տեսքով իրագործել է բանաստեղծի թոռնուհի, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Իրմա Սաֆրազբեկյանը: Գիրքը նախատեսված է ընթերցողական լայն շրջանակների համար:
Գիրքն առաջին անգամ հրատարակվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ (ՀԽՍԽ ԳԱ հրատարակչություն, 1969): «Թումանյանը ժամանակիցների հուշերում» հուշագրության գաղափարը ծնվել է 1935-ին՝ բանաստեղծի «Երկերի լիակատար ժողովածուի» նախապատրաստական աշխատանքներն սկսելիս: Սակայն 30-ական թթ. Ժողովածուի տպագրությունն ընդհատվել է: 1966-ին Թումանյանի ծննդյան 100-ամյակի միջոցառումների ծրագրում ներառել են նաև այս աշխատության հրատարակությունը, Նվարդ Թումանյանի հավաքած հուշերին ավելացվել են հետագա տարիներին գրված և մասամբ մամուլում հրապարակվածները:
Գիրքը նվիրված է Հովհաննես Թումանյանի կյանքին և ստեղծագործությանը և ունի հետևյալ բաժինները. «Թումանյանի ընտանեկան աշխարհը», «Հայրենագիտական համանվագներ», «Զվարճախոս ու զարմանահրաշ մեր Թումանյանը», «Թումանյանի հետ»՝ նպատակ ունենալով բացահայտել ոչ միայն մեծ բանաստեղծին, այլև մարդ-անհատականությանը: Այս ամենից ելնելով՝ գրքում տեղ է տրվել ինքնատիպ և հետաքրքիր փաստերի, իրողությունների և դիպվածների: Գիրքը նախատեսված է ընթերցողական լայն շրջանակների համար: Տասնամյակներ շարունակ թումանյանական աշխարհում հեղինակի պրպտումներն արտացոլվել էին նրա երեք աշխատությունների մեջ: «Թումանյանական հանրագիտակը» հեղինակի երկերից չորրորդն է, որն ասես նրա թումանյանական բոլոր ուսումնասիրությունների ընտրանին է: Ցավոք, այն հեղինակի կարապի երգը եղավ ազգային մեծագույն հանճարի՝ Հովհաննես Թումանյանի 150-ամյակին:
Սույն գիրքը նախատեսված է Սփյուռքի հայկական այն դպրոցների համար, որտեղ ուսուցումն իրականացվում է արևելահայերենով: Այս գիրքը հաջորդում է «Մայրենի 4» դասագրքին: Գրքում տեղ գտած գեղարվեստական բնագրերը կարող են օգտագործվել նաև թելադրությունների, փոխադրությունների համար: Դրան հարակից թեմաներով կարելի է հանձնարարել շարադրություններ:
Հայերենի բնաշխարհի, հայոց պատմության նշանակալի դրվագների, մեր վիպապատմական հերոսների մասին պատմող` գրքում ընդգրկված ավանդույթները ուսանելի ու հետաքրքիր են բոլոր ժամանակներում և ընթերցողական ամենալայն շրջանակներին: Դրանք ճանաչողական ու գեղագիտական մեծ արժեք ունեն, կարող են օգտակար լինել դասավանդման ընթացքում: Ավանդություների ընթերցումը կպարգևի հպարտության և ներշնչման պահեր, կզարգացնի երևակայությունն ու հիացնել կտա մայրենի լեզվի ճոխությամբ ու ժողովրդական մտածողության խորությամբ:
