«Երբ ես…» պատմությունը բացահայտում է մի տղայի անսովոր ներաշխարհը՝ իր և իրեն շրջապատող աշխարհի ընկալումներով, որոնք բոլորովին տարբերվում են այլ մարդկանց ընկալումներից։ «Աուտիզմ» և նմանատիպ այլ տերմիններով աշխարհը փորձում է վերացնել այդպիսի մարդկանց անսովոր մտածելակերպն ու յուրահատուկ աշխարհայացքը: Այս ստեղծագործությունը կմղի մտածել, թե որտեղ է «առողջության» և «հիվանդության» սահմանը, «նորմալի» և նրա սահմանը, ինչը առօրյա գիտակցությունը համարում է շեղում նորմայից:
«Հինգ ժամ Մարիոյի հետ» վեպի գլխավոր հերոսուհին Կարմեն Սոտիլյոն է, որը նոր է կորցրել ամուսնուն և նրա հոգեհանգստյան գիշերը արթմնի է անցկացնում հանգուցյալի կողքին: Սեղանին դրված է Աստվածաշունչը, որը կինը թերթում է՝ ընթերցելով հատկապես ամուսնու ընդգծած հատվածները: Արթնանում են հիշողությունները, և լիովին անսպասելի սկսվում է դանդաղ ու չկապակցված մի մենախոսություն, որում սակայն ուրվագծվում է իրական կյանքը: «Հինգ ժամ Մարիոյի հետ» վեպը հոգեբանական հոգեցունց երկ է, որը կանացի հոգու բացահայտման միջոցով վերհանում է իսպանական հետպատերազմյան ժամանակների հասարակության խորխորատները:
Մակեդոնացի արձակագիր Գոցե Սմիլևսկու «Զիգմունդ Ֆրոյդի քույրը» ցնցող, հուզիչ և վարպետորեն գրված վեպ է, որը նոր լույս է սփռում հոգեվերլուծության ոլորտի ամենաազդեցիկ ներկայացուցիչներից մեկի՝ Զիգմունդ Ֆրոյդի կենսագրության անհայտ փաստերի վրա։ 2010-ին այս վեպն արժանացել է Եվրոպական միության գրականության մրցանակի:
«Անտես քաղաքներ»-ը՝ Իտալո Կալվինոյի հռչակավոր գործերից մեկը (1972), պոստմոդեռնիստական ոգով և ցնորատեսությամբ դրոշմված յուրօրինակ վեպ է, որը գրողը համարել է «քաղաքների հանդեպ տածած սիրո վերջին պոեմի պես մի բան»: Կալվինոյի բնորոշմամբ «բազմանիստի նման» ստեղծված այս գիրքը կազմված է կանանց անուններով կոչվող 55 երևակայական քաղաքի պերճախոս նկարագրություններից, որոնք ընդմիջվում են այդ նկարագրությունների հեղինակի`միջնադարյան նշանավոր ճանապարհորդ Մարկո Պոլոյի և նրա ունկնդիր Խուբիլայ խանի իմաստասիրական զրույցներով: Խորունկ պոետիզմը կառուցվածքի մաթեմատիկական ճշգրտության հետ զուգորդած պատումը առակաբանության ոճով անդրադառնում է կյանքի ու մահվան, ժամանակի, քաղաքակրթության, մշակույթի, հիշողության թեմատիկ շերտերին:
Մուրաթ Աթաշի «Արմինե» վեպը պատկերում է XX դարասկզբին Թուրքիայում՝ Սեբաստիայի շրջանի գյուղերից մեկի հայերի տարագրության, գաղթի ճանապարհին պատահած սահմռկեցուցիչ իրադարձությունների դրվագները՝ մարդկային խեղված ճակատագրերի ողբերգական պատմությունններով։
«Ռոք Վագրամ» վեպը (1951), որն առաջին անգամ է հրատարակվում արևելահայերեն թարգմանությամբ, ներկայացնում է մի նոր, ծանոթ ու անծանոթ Սարոյանի: Բարմենից հոլիվուդյան աստղի մակարդակի հասած ամերիկահայ տղայի պատմության մեջ ինքնության որոնման, սփյուռքահայի երկփեղկված գիտակցության, ընտանեկան կապերի, փլուզված անձնական կյանքի սարոյանական մոտիվները համատեղվել են տրտում իմաստունի դառնագին մտորումներով, թեև հումորի աննման զգացումը, հրաշալի խենթությունն ու իսկական քրիստոնեայի մարդկայնությունը չեն լքել հեղինակին: «Ռոք Վագրամը» յուրօրինակ գործ է թե՛ բովանդակությամբ, թե՛ ձևով ու կառուցվածքով, որքան սպասելի, նույնքան էլ անսպասելի Սարոյան:
Վերոնիկան որոշում է մեռնել… Հոգնելով ձանձրալի ու միապաղաղ կյանքից, որոշում է ինքնասպան լինել ու ընդունում է մեծ քանակությամբ քնաբեր։ Մինչ դեղը կներգործի, Վերոնիկան ամսագրում տեսնում է «Որտե՞ղ է գտնվում Սլովենիան» հոդվածը և որոշում է գրել պատասխանը։ Վերոնիկայի ինքնասպանության փորձն անհաջողությամբ է ավարտվում. բժիշկները փրկում են նրան և ուղարկում Վիլլետ՝ սլովենական բուժարան հոգեկան հիվանդների համար… Բրազիլացի գրող Պաուլո Կոելիոյի ամենահայտնի վեպերից մեկն է։ Գրվել է 1998 թվականին։ Գիրքը հեղինակի երկու այլ ստեղծագործությունների («Պիեդրա գետի ափին նստեցի ու լաց եղա», «Դևն ու օրիորդ Պրիմը») հետ ընդգրկված է «Եվ յոթերորդ օրը…» շարքում։ 2009 թվականին գրքի հիման վրա նկարահանվել է համանուն ֆիլմը։ «Վերոնիկան որոշում...
«Անկյալ հրեշտակը». Սանտյագո դե Կոմպոստելայի Փառքի գավթում աշխատելիս Խուլիա Ալվարեսը սարսափելի լուր է ստանում. նրա ամուսնուն առևագել են Թուրքիա- Հայաստան սահմանագծում: Խուլիան ակամա մասնակից է դառնում մի մեծ խաղի, որում առկա երկու հնագույն քարերը թույլ են տալիս կապ հաստատելու գերբնական էակների հետ, քարեր, որոնք ձեռք բերելու համար պայքարում են շատերը՝ սկսած հայկական խմբավորումից մինչև ԱՄՆ կառավարություն: Իրադարձությունների նկարագրությունը հագեցած է գաղտնի ուղերձներով, առասպելներով և հավատալիքներով, որոնք եզրափակվում են Արարատ լեռան գագաթին՝ Համաշխարհային ջրհեղեղից հետո այնտեղ հանգրվանած Նոյյան տապանի մասունքների մոտ:
«Քամու ստվերը» իսպանացի (կատալոնացի) գրող Կառլոս Ռուիս Սաֆոնի 2001 թվականին լույս տեսած վեպը, որը հեղինակին բերել է համաշխարհային ճանաչում։ Այն թարգմանվել է շուրջ 30 լեզուներով և հրատարակվել 40 երկրներում՝ ավելի քան 10 միլիոն օրինակով։ 1945 թվականին՝ մի առավոտ, հայրը որդուն տանում է հինավուրց քաղաքի սրտում բնավորված առեղծվածային մի վայր՝ Մոռացված գրքերի գերեզմանոցը: Այնտեղ Դանիել Սեմպերեն գտնում է մի գիրք, որը հավերժ փոխում է նրա կյանքը՝ ուղեկցելով մութ քաղաքի խորհրդավոր պատմությունների և թաղված գաղտնիքների լաբիրինթոսը: «Քամու ստվերը» գրական առեղծված է, որը ձևավորվել, կերպավորվել է 20-րդ դարի առաջին կեսի Բարսելոնում՝ հատելով մոդեռնիզմի և հետպատերազմյան գրականության թանձր սահմանները:
Ռուս գրող Վիկտոր Պելևինի «Չապաևն ու Դատարկությունը» վեպը, ըստ հեղինակի բնորոշման`առաջին ստեղծագործությունն է համաշխարհային գրականության մեջ, որի գործողությունները տեղի են ունենում բացարձակ դատարկության մեջ: Իրականում, դրանք տեղի են ունենում 1919 թվականին Չապաևի դիվիզիայում, որտեղ գլխավոր հերոսը`դեկադենտ բանաստեղծ Պյոտրը, ծառայում է որպես կոմիսար, ինչպես նաև տեղի են ունենում այսօր, ինչպես նաև տեղի են ունենում վիրտուալ տարածքում, որտեղ գլխավոր հերոսին հանդիպում են Կավաբատան, Շվարցենեգերը, «պարզապես Մարիան»…
«Մահմեդական հրեայի օրագիրը». Եգիպտոսի մահմեդականներն ու հրեաները ոչ միշտ են տարաձայնություններ ունեցել: Արաբա- իսրայելական պատերզմներից առաջ նրանք ներդաշնակ են ապրել: Այս բազմաբովանդակ, խորապես անձնական վեպը, որի իրադարձությունները ծավալվում են 1930-1960- ական թվականներին, մտերմիկ, բայց և համապարփակ հայացք է նետում մահմեդականների, հրեաների և քրիստոնյաների խաղաղ համակեցությանը Կահիրեում: Վեպը պատմում է Գալալի՝ հրեա մոր և մահմեդական հոր զավակի մասին, որը մանկությունն ու պատանեկությունն անց է կացնում աշխույժ և սիրելի Դահեր թաղամասում: Դպրոցական սիրո և դեռահասական ապստամբությունների հորձանուտում լող տվող Գալալը մինչև ուղնուծուծը եգիպտոսցի է, նրան պարուրող վարքային, սկզբունքային, արժեհամակարգային և ավանդույթային աստառին նոր երանգներ է հաղորդում նաև կրոնը, սակայն Գալալի փոքրիկ աշխարհը...
«Ա՜խ, Ստամբուլ, Ստամբուլ». վեպը 1980 թվականի ռազմական հեղաշրջումից հետո Ստամբուլում մի բանտախցում բանտարկվածների ու նրանց պատմությունների մասին է: Ժամանակը անցկացնելու համար նրանք միմյանց պատմություններ են պատմում՝ իրական և երևակայական: Տասը գլխից բաղկացած վեպը Դեկամերոնի սկզբունքով է կազմված, որտեղ տասը պատմությունից յուրաքանչյուրը պատմում է բանտարկյալներից մեկը: Պատմություններ հորինելն ու պատմելը դառնում է վրա հասած դժվարությունները հաղթահարելու միակ ճանապարհը: Վեպի հիմքում ընկած է երկու քաղաքների՝ երկու Ստամբուլների, երկու իրականությունների հակադրությունը գետնի երեսին և գետնի տակ՝ բանտում, ընդ որում վերջինս բանտարկյալների պատմությունների միջոցով ժամանակավորապես ավելի ապահով վայր է դառնում: Վերնագիրը ինքնին ցույց է տալիս այդ երկու քաղաքների հայելային տարբերությունը, որոնք չնայած որքան էլ...
«Մանգրովյան անտառներն անցնելով». Ռիվիերա օ Սելում՝ անտառների խորքում, գիշերը մեռյալի են հսկում՝ մի մարդու, որը մի քանի տարի առաջ է հայտնվել, և որի մասին շատ բան չգիտեն: Կուբացի՞ է: Կոլումբիացի՞: Դասալի՞ք է եղել: Ինչու՞ է Գվադելուպա եկել: Պատասխանները պարզ չեն: Ինչևէ, այդ մարդու ինքնությունը կարևոր չէ: Կարևորը այն հուշն է, որը մնացել է նրանից ռիվիերաօսելցիներից յուրաքանչյուրի մեջ, և այն կարևոր փոփոխությունները, որ նա է յուրաքանչյուրի կյանք բերել: Այդ միակ գիշերվա ընթացքում ներկա Գվադելուպայի ամբողջ հասարակությունն է պատկերվում իր ուրույն խնդիրներով:
Մեքսիկացի գրող Խուան Ռուլֆոյի «Պեդրո Պարամո» վեպը համաշխարհային գրականության ամենայուրահատուկ ստեղծագործություններից է: Վեպի հերոսը, հորը որոնելիս, ուղևորվում է Կոմալա անունով մի գյուղ, որտեղից վերադարձ չկա: Ինչպես մի առիթով ասել է Գաբրիել Գարսիա Մարկեսը՝ ««Պեդրո Պարամո»-ն իսպաներենով երբևէ գրված լավագույն վեպն է»:
1952-ին լույս տեսած «Երկատված վիկոնտը» վեպը սկիզբ է դրել Իտալո Կալվինոյի «Մեր նախնիները» նշանավոր եռագրությանը, որի երկրորդ գիրքը՝ «Ծառաբնակ բարոնը», արդեն թարգմանված է հայերեն: XVII դարում թուրքերի հետ կռվելիս թնդանոթի արկից բառացիորեն կիսված, բայց ողջ մնացած վիկոնտի զարմանահրաշ պատմությունը, որտեղ գրողը վարպետորեն միահյուսել է առակաբանությունն ու ֆանտաստիկ սյուժեն, մարդու նկարագիրը և մասնավորապես անձի երկակիության թեման ներկայացնում է սիմվոլիկ- այլաբանական պատկերմամբ, փիլիսոփայական խորքով ու հումորով:
«Սերոտոնին». Հռչակավոր Միշել Ուելբեքը՝ բազմաթիվ մրցանակների, այդ թվում՝ Գոնկուրի դափնեկիրը, «Տարրական մասնիկներ», «Հնազանդություն» համաշխարհային բեսթսելերների հեղինակը, զարմացրեց բոլորին՝ գրելով կամերային վեպ ապաշխարհության, ափսոսանքի և կորած սիրո մասին: Գլխավոր հերոսը, լիովին հիասթափված կյանքից, թողնում է աշխատանքը և հեռանում տնից. նրա միակ ուղեկիցը դեղահաբերն են, որոնք մարմնին մատակարարում են սերոտոնին և լիովին սպանում շրջապատի հանդեպ ամեն մի հետաքրքրություն: Միշել Ուելբեքի «Սերոտոնին»-ը համարվում է հեղինակի վերջին 20 տարվա լավագույն վեպը, վեպ ավանդական արժեքների քայքայման և անձնական ծանր ճգնաժամի մասին: Ընդհանուր առմամբ՝ «Սերոտոնին» գիրքն այն մասին է, թե ինչպես է ստացվում, որ հրացանից նշան բռնելով՝ թիրախում ինքդ քեզ ես տեսնում: 2019 թվականի ապրիլի 19-ին...
Ավստրիացի գրող Ռոբերտ Մենասեի «Մայրաքաղաք» վեպում ծավալվող իրադաձությունների կենտրոնում Եվրամիության վեց պաշտոնատար անձինքն են, որոնք պատասխանատու են Եվրամիության տարեդարձը նշելու նախապատրաստական աշխատանքների համար: Տոնակատարությունները նախատեսված են Օսվենցիմում, որտեղ շատերն առաջարկում են տեղափոխել Եվրոպայի քաղաքական մայրաքաղաքը: Բացի բարձր հասարակության ներկայացուցիչներից՝ վեպում կա նաև մարդասպան, որը սպանել է ինչ-որ կարևոր մեկին…
«Պնդում է Պերեյրան». 1938 թվական, Սալազարիստական դիկտատուրա, Լիսաբոն, կիզիչ արև: Հնամյա քաղաքների փողոցներից մեկում՝ տոթ սենյակում երեկոյան թերթի մշակույթի էջի պատասխանատու դոկտոր Պերեյրան մտածում է մահվան ու ապաշխարհանքի մասին և պնդում է, որ չի կարող ասել թե ինչու: Քսաներորդ դարավերջի այս «փոքրիկ գլուխգործոցը, որի համար Անտոնիո Տաբուկկին արժանացել է Premio Viareggio- Repaci, Premio Campiello, Premio Scanno, Premio dei Lettori e Prix Europeen Jean Monnet մրցանակներին, ընթերցողին կառաջարկի մտորել մի շարք բարոյական, հոգեբանական, քաղաքական խնդիրների շուրջ, բայց նախևառաջ կպատճառի ընթերցանության անսահման վայելք:
«Ս.» վեպը Ջոն Ափդայքի թաքնված գանձերից է, որտեղ նամակագրության դասական հնարքի միջոցով գրողը վերհանում է կանացի հոգեբանության, խարդավանքի, տվայտանքների անհատակ խորքերը՝ միաժամանակ փայլուն ուրվագծելով անցյալ դարի ութսունականների ամերիկյան բարքերը և հրապուրանքն էզոթերիկ ուսմունքներով:
Զարա Բաբայանի «Կրկին ծնվածները» վիպակը Ցեղասպանության խորքը մինչև վերջ բացելու հնարավորություն ընձեռող պատմություն է՝ որքան անհավատալի, նույնքան հավատարժան, որքան իրական, նույնքան հրաշալի։
Նոբելյան մրցանակակիր Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի «Սերը խոլերայի ժամանակ» վեպն անվերապահ և անմնացորդ սիրո մասին պատմող ցնցող պատմություն է՝ սեր, որն ունակ է հաղթահարելու ամեն ինչ՝ ժամանակ ու տարածություն, կյանքի դժվարություններ ու նյութապաշտություն, մարդկային հոգու անկատարություն ու հուսահատություն: Ֆերմինա Դասան մերժում է Ֆլորենտինո Արիսայի պատանեկան սերն ու երազանքները և ամուսնանում խոլերայի դեմ ակտիվ պայքարող բժիշկ Խուվենալ Ուրբինոյի հետ, որը, ի տարբերություն զգայական և զգացմունքային Ֆլորենտինո Արիսայի, չափազանց զուսպ է և հավասարակշռված: Մելամաղձոտ ու անչափ հուզիչ այս պատմությունը համեմված է Մարկեսի ֆանտաստիկ սարկազմով, ծիծաղաշարժ դրվագներով, հին ժամանակների ոգով, սիրային զեղումներով և մեծ քնարականությամբ: Ամուսնու մահից, անցած երջանկության վերհուշից և մենության ցավոտ ապրումներից...
«Վարդի անունը» վեպի հրատարակումից երեք տարի անց՝ 1983-ին, Ումբերտո Էկոն, ի պատասխան ընթերցողներից ստացած նամակների, լույս ընծայեց «Գրառումներ «Վարդի անվան» էջերին» գիրքը՝ հեգնոտ պարադոքսալիստի խիստ բովանդակալից մի ուղեցույց, որը երևան բերելով նորօրյա ալքիմիկոսի խոհանոցը, ոչ միայն պարզաբանում է մեծ արձագանք գտած ստեղծագործության հայեցակարգային կողմերը, այլև ձևակերպում պոստմոդեռնիստական վեպի և ընդհանրապես պոստմոդեռնիզմի էական առանձնահատկությունները: Էկոյի գեղարվեստական գլուխգործոցը համալրող այս գիրքն իր հերթին էսսեագրության գլուխգործոցի համբավ է վաստակել և թարգմանվել տասնյակ լեզուներով:2490
Ճակատագիր, պատահար, օրինաչափություն, թե՞ Աստծու միջամտություն… Բախտորոշ իրադարձություններին անդրադառնալիս, մենք հաճախ մոլորվում ենք այս տարբերակներում։ XX դարի ամերիկյան գրականության գլուխգործոցներից մեկը համարվող, Թորնթըն Վայլդերի 1927-ին գրված այս այլաբանական վիպակը կարող է ընթերցողին օգնել կողմնորոշվել, բայց ո՛չ ավելին։
Գրքում զետեղված են ֆրանսիացի մեծ բանաստեղծ Ժերար դը Ներվալի «Հոկտեմբերյան գիշերներ» և «Զբոսանքներ և հիշողություններ» երկերը: «Հոկտեմբերյան գիշերներ» արձակ պատումների շարքը, որ առաջին անգամ լույս է տեսել 1852 թվականին, յուրօրինակ մի խորհրդածություն է ներքին եզերքի որոնման, բանաստեղծական սխրանքիև հասարակականպահանջարկի բազմաբարդ փոխհարաբերությունների մասին: Իրեն հատուկ նուրբ հեգնանքով փորձելով հետևել ռեալիզմի՝ «ճշմարտության դպրոցի» ջատագովներին՝ Ժերարդը Ներվալն ամեն անգամ ստիպված է արձանագրել իր պարտությունը՝ պարբերաբար հայտնվելով ներաշխարհի կախարդված պարտեզներում: Մինչ ընթերցողի առջև էջ առ էջ ամբողջանում է քաղաքային բարքերի ու զվարճալիքների նկարագրությունը՝ իրական, գունեղ մանրամասնություններով, ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում է «Աստվածային կատակերգության» հետագիծը՝ հիշեցնելու, որ բանաստեղծի իրապատում դեգերումները նաև ներքին ուղևորություն են իրական...