Արձակագիր, հրապարակախոս և բանաստեղծ Ռոբերտ Կարայանի «Փրկություն» պատմավեպը (2008) նվիրված է Սարդարապատի հերոսամարտին: Վեպի համար հիմք է դարձել Սարդարապատի հերոսամարտի գեղարվեստական արտացոլանքը հանդիսացող «Արևը գեղեցիկ է մայրամուտին» (1974) վեպը, որի հեղինակը Կարայանի հայրն է: «Փրկություն» պատմավեպն արժանացել է հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա-ի գնահատանքին և օրհնությանը:
Անդրեաս Էգերի կյանքը կապված է ալպյան ձյունածածկ լեռներին, ինչպես ձյունը լեռան և կաթիլը ջրի հետ: Այդ կաթիլները, ինչպես մթության մեջ փայլող աչքեր, հաճախ կյանքի ու մահվան առկայծումներ են Էգերի կյանքում: Արդիականացումը նորակառույց ճոպանուղու հետ արդեն մուտք է գործել այս հեռավոր հովիտ, բայց Անդրեաս Էգերի տարիները, որոնք վերուվար են սահում, մնում են անփոփոխ, ինչպես ձյունե լեռները:
Տրանսգրեսիվ գրականության վառ դրսևորումներից մեկում՝ «Մարտակումբ » վեպում, հերոսը սպառողական հասարակարգի գրված ու չգրված նորմերի մեջ նախամարդու կենսական բնազդներն ու մրցակցային որակները օր օրի կորցնող ու նոր սոցիալական մոդել փնտրող տղամարդն է: Նոր նորմերին համապատասխանելու հրամայականն ու արքետիպային ընկալումների առճակատումը հերոսի ներսում բախում են առաջացնում, ինչի ցնցումներն արտահայտվում են անսպասելի, վայրի ու կատաղիորեն հուսահատ արարքներում:
2009 թվականին Ֆրանսիայում հրատարակված այս գրքում Շառլ Ազնավուրն անկեղծորեն խոսում է իր ընտանիքի անցյալի ու իր կարիերայի մեկնարկի դժվարությունների մասին։ Կարծես «կինոյի լեզվով» գրված այս գիրքն իսկապես վավերագրական վեպ է. ահա փոքրիկ Շառլը Լատինական թաղամասի իրենց նեղլիկ բնակարանում ծնողների ու քրոջ՝ Աիդայի հետ, Կարդինալ Լեմուան փողոցի Թատերական դպրոցում առաջին դերը, թատերական հյուրախաղերը։ Հետո՝ առաջին քայլերը շանսոնում, որը համարում էին «արվեստի երկրորդական տեսակ», և առաջին հոդվածներն «անդուր» արտաքին ու «զարհուրելի» ձայն ունեցող «ոչ ժողովրդական» երգերի «ձախողակ» կատարողի մասին, որը ելույթներ էր ունենում կաբարեներում և գիշերային ակումբներում: Հետո եկան հաջողությունը, փառքը, և իրար հաջորդեցին անհամար համերգները: Ամենասիրելին 1963 թվականին ԽՍՀՄ-ում տված առաջին...
Ձոները նվիրված են բանաստեղծի մտերիմներին և ծանոթներին՝ սկսած սրտի թագուհիներից ու անփոխարինելի ընկերներից մինչև գրական աշխարհի համախոհ և համազգաց մեծերը: Գրողի ավելի քան հիսուն ձոները լրացնում և ամբողջացնում են ընթերցողի պատկերացումները Տերյանի մասին, բացում նրա կյանքի ցայսօր անհայտ շատ հուզառատ և հարազատ դրվագներ:
Վեպի իրադարձությունները ծավալվում են ապագայում, երբ ամերիկյան հասարակության մեջ իշխող մտայնությամբ գրքերը մարդկանց դժբախտության աղբյուր են, և դրանք անխնա կրակի պետք է մատնել: Թաքստոցներում պահվող փոքրաթիվ գրքերը հայտնաբերվում ու հրապարակայնորեն ոչնչացվում են հատուկ այդ աշխատանքի համար ստեղծված հրկիզողների ջոկատի կողմից: Հրկիզող Գայ Մոնթագն ու նրա կինը՝ Միլդրեդը, ապրում են ժամանցի ու զվարճանքի, հեռուստատեսությամբ քարոզվող սնամեջ հարաբերությունների թմբիրի մեջ մինչ այն պահը, երբ Մոնթագը որոշում է փրկել ու կարդալ գրքերը: Փախուստն անհոգի ու անմիտ իրականությունից մտածելու սովորույթին վերադառնալու միակ ճանապարհն է: Մոնթագը լքում է քաղաքը, որտեղ արդեն իսկ պատերազմ է սկսվել: Գետը նրան տանում է դեպի երկրի խորքը, որտեղ նրան դիմավորում...
Մինչ ծերացող ծառայապետ Ստիվընսը իր նոր տիրոջ հորդորով ճամփորդում է Անգլիայի արևմուտքով՝ առաջին անգամ համարձակություն ունենալով լքելու Դարլինգթըն Հոլը, նրա օրագրային վերհուշերն ընթերցողին տեղափոխում են անցյալ՝ ժամանակի մեծ իրադարձությունների կիզակետում հայտնված ծառայապետի երիտասարդ տարիները: Իշիգուրոն նկարագրում է մարդկային փխրուն, անդառնալի կյանքը՝ լի կարոտով, կորուստներով ու բաց թողած հնարավորություններով:
Հողմը Դորոթիին և նրա շանը՝ Տոտոյին, քշում է հեռավոր ու զարմանալի մի երկիր, որ կոչվում է Օզ: Այստեղ նրանք հանդիպում են վհուկների, թռչող կապիկների, Խրտվիլակին, Թիթեղյա փայտահատին ու Խոսող առյուծին: Դորոթին կարծում է, որ Օզի ամենազոր կախարդը կարող է օգնել իրեն տուն՝ Կանզաս վերադառնալ, բայց նախ հարկավոր է գտնել կախարդին…
Քենեթ Գրեհեմի պայծառ մտքի ու վառ երևակայության արգասիքը՝ «Քամին ուռիների մեջ» դասական հեքիաթը, անմար սեր և հիացմունք է առաջացնում թե՛ մեծերի, թե՛ փոքրերի մեջ: Խլուրդը, Ջրամուկը, Գորշուկը և, վերջապես, պարոն Դոդոշը՝ Դոդոշի Դոշ ապարանքից, ուրախություն և հրճվանք են պարգևում, գերում են ու հմայում մարդկանց: Քեզ թվում է՝ այդ հերոսները քո ընկերներն են, միասին թափառել եք աշխարհեաշխարհ, ճաշակել բարին ու չարը և մնացել այնպիսին, ինչպիսին լույս աշխարհ եք եկել:
Գրքում զետեղված են հայտնի և անհայտ հեղինակների փիլիսոփայական ասույթներ հետևյալ թեմաներով՝ կյանք, երջանկություն, ընկերություն, սեր, տղամարդ և կին: Ասույթները ներկայացված են երկու լեզվով՝ անգլերեն և հայերեն: Նրանք կօգնեն ընթերցողին կյանքն ընկալել ավելի փիլիսոփայորեն:
Ահա Մարչ քույրերը՝ Մեգը, Ջոն, Բեթը և Էյմին: Աղջիկները հեշտ չեն ապրում: Հայրը բանակում է: Մայրն օրնիբուն տքնում է ծայրը ծայրին հասցնելու համար: Բայց ծիծաղով թե արցունքով չորս քույրերը միասին հաղթահարում են ամեն խոչընդոտ և նեղություն:
Փիթրը և Վենդին (1911 թ.) Ջ. Մ. Բարրիի ամենանշանավոր երկն է։ Վերջինս նախ գրվել է որպես պիես (1906 թ.) և բեմադրվել լոնդոնյան՝ Յորքի դուքսի թատրոնում՝ունենալով աղմկալից հաջողություն: Պատահական չէ, որ վիպակն առանձնանում է նուրբ թատերայնությամբ և երկխոսությունների բացառիկ մշակվածությամբ: Ո՞վ է Փիթր Փենը: Բարետես, շնորհալի պատանի` հնարամիտ ու խիզախ, մի թեթև…. ո՜չ, աներևակայելի պարծենկոտ: Մի խոսքով` տղաներից լավագույնը:
Ջ.Մ. Բարրին մանկական գրականության ամենակատարյալ և հուզիչ կերպարներից մեկի` Փիթր Փենի գրական կնքահայրն է: Անմայր ու տնանկ տղայի կյանքը հեղինակը վերածում է հրաշապատում զրույցի` փոքրիկ ընթերցողի համար հմտորեն հյուսելով երազային ու լուսավոր մի պատմություն, որ գրվել է վաղուց` ուրախ ու տխուր տարիներ առաջ, մեզանից հեռու մի աշխարհում…
«Օվերլուքը» հին ու շքեղ հյուրանոց է Կոլորադոյի Ռոքի լեռներում: Հյուրանոցի ձմեռային նոր տնտեսը՝ Ջեք Թորենսը, հույս ունի այստեղ վերագտնելու իր ստեղծագործական ձիրքը: Նրա կնոջն ավելի շատ մտահոգում է ընտանիքի վտանգված կայունությունը, իսկ Դենին՝ նրանց տղան, որն օժտված է պայծառատեսությամբ, արդեն գիտի, որ հյուրանոցի դատարկ սենյակներում իրենց դարանակալած սպասում է սարսափը…
«Փիսոն վատ երազ է տեսնում» գիրքը լավագույն տարբերակն է երեխաների համար, ովքեր սիրում են փոքրիկ պատմություններ, գեղեցիկ պատկերազարդմամբ գրքեր, ովքեր նոր են սովորում կարդալ և ովքեր զարգացնում են ընթերցանությունը։
Իռլանդացի հետարդիապաշտ գրող Քիարան Քարսոնը փոքր կտավի բանաստեղծ է: Նրա ստեղծագործությունները հաճախ խորը ապրումի սեղմ պոռթկումներ են. ընդամենը մեկ կամ երկու վրձնահարված, որոնց սիմֆոնիկ հնչեղությունն ալիքվում է դատարկ էջին, մի քանի բառ, որոնց հաջորդում է մի ամբողջ տող դադար, սակայն նախորդ բառի կշիռը դեռ զգալի է մեկը մյուսին պարբերական պատկերայնությամբ կապված հաջորդ տողերի մեջ: Քարսոնը բանաստեղծություն է ներմուծում տագնապով, առեղծվածով, անորոշությամբ լիցքավորված լռությունը, որին հաջորդող և նախորդող թվացյալ աններդաշնակ լեզվական երկակի ծածկագրերն ու այլաբանական մակդիրային զուգորդումները, որքան էլ տարօրինակ հնչի հետարդիապաշտության համաշարում, բերում են խիստ իրական և տրամաբանական եզրահանգումների:
Պատմվածքների հերոսները ժամանակների և տարածությունների մեջ մոլորված մարդիկ են, որոնք փորձում են հասկանալ իրենց շրջապատող իրականությունը, շերտատել, կեղևազրկել այն: Նետվելով մտածումների ու զգայությունների խավար անդունդը՝ ձգտում են պեղելու լույսը: Փորձում են հասնել ու ճանաչել կեցության խորքերը, հասկանալ իրականության ու մտածումների գաղտնի խորհուրդները, սակայն էլ ավելի են խճճվում հիվանդ բառերի ու իրականությունը նկարագրող սահմանափակ հասկացությունների մեջ: Հեղինակը նոր ու անսովոր տեսանկյուններով, փիլիսոփայական խորհրդածություններով, հաճախ հակաուտոպիական պատումներով ու հմայական-ծիսական ոճավորմամբ ձգտում է ներթափանցելու կեցության խորքերը, պատկերելու աշխարհն ու այն կազմող իրերն ու մարդկանց ընդունված պայմանականություններից անդին:
Օքլահոմայի փոշու մրրիկներից ուժասպառ ու դժվարությամբ ընտանիք կերակրող հողագործները, չկարողանալով կատարել իրենց վարկային պարտավորությունները, դառնում են գործազուրկ ու հայտնվում գաղթի ճանապարհին: Նրանց աշխատանքի են կանչում Կալիֆորնիայի արգավանդ հողերի տերերը: Ջոուդների ընտանիքը, գալիք ծանր օրերի գիտակցումից համախմբված, փորձում է պահպանել իր գոյությունը` «երազանքի» արևմուտքում համտեսելով ցասման դառը ողկույզները:
Քուրթիսի` հումանիզմով ներշնչված ստեղծագործությունը նախևառաջ ձոն է բնությանը, մարդուն, տիեզերքի ամենակարող ներդաշնակությանը: Առեղծվածայինի որոնումը հեղինակին հաճախ բերում է վերացարկման` էլ ավելի մոտեցնելով նրան ճշմարտությանը: Եվ որ ամենակարևորն է, այս ամենն այնքան ինքնաբուխ, հեղինակի կողմից առանց ավելորդ ճիգերի է արվում, որ անգամ անհեթեթին և խորհրդապաշտական զուգորդումներին դիմելիս Քուրթիսը մնում է պարզ իր ոճի մեջ:
Միացե՛ք Փու արջուկին, Խոզուկին և Հարյուր ակրանոց անտառում բնակվող նրանց ընկերներին` ընթերցելով պատմությունների այս գողտրիկ շարքը, որտեղ Թիգրը պարզում է, թե թիգրներն ինչ են սիրում ուտել, Փոքրիկ Խոզուկը երևելի սխրանք է գործում, իսկ Փու արջուկը նոր խաղ է հորինում: Գրքում զետեղված են Է. Հ. Շեփարդի բնօրինակ գծանկարների գունավորված տարբերակները:
Վիպակի առաջին հրատարակությունից ի վեր Վինի Փու արջուկի և նրա փոքրիկ բարեկամների մասին Ա. Ա. Միլնի պատմությունները դարձել են մանուկ ընթերցողների և նրանց ծնողների սիրելի հերոսները: Գրքում զետեղված են Է. Հ. Շեփարդի բնօրինակ գծանկարների գունավորված տարբերակները: Հերոսների նախատիպերը Ա. Ա. Միլնի որդու՝ Քրիսթոֆեր Ռոբինի իրական խաղալիքներն են: Նրանց հետաքրքիր արկածները տեղի են ունենում Էշդաունի անտառում, որտեղ ապրում էր Քրիսթոֆեր Ռոբինը ծնողների հետ: Շեփարդը սիրով է վերստեղծել հինավուրց անտառն ու խաղալիք գազաններին: Գծանկարներում պատկերված վայրերն այսօր էլ կարելի է տեսնել Անգլիայում:
«Ստվերի քայլերթը» եռալեզու գրքում ներկայացված են իտալացի բանաստեղծ, արձակագիր և արտիստ Կլաուդիո Պոցցանիի բանաստեղծությունները (հայերեն թարգմանությունը՝ Դավիթ Մաթևոսյանի, ռուսերեն թարգմանությունը՝ Վիկա Չեմբարցևայի)՝ կից հեղինակի ընթերցանությամբ ձայնասկավառակով:
